1. GİRİŞ
Tekstil ürünlerinin kalitesi , üretim proseslerinde ki uygulamalarından ziyade iplik kalitesine bağlıdır. Bu nedenle ülkemizin dünya pazarlarında güçlü rekabeti için kaliteli iplik üretimi daha fazla önem kazanmaktadır.
İpliğin kalitesi , iplik üretiminde kullanılan hammaddenin yanı sıra işletme çalışma şartlarına ve çalışanlarına da bağlıdır.
Tekstil endüstrisin gelişimi, yıllar boyu insanları daha farklı tekstil dokulara elde etmeye, itmiştir. Daha çok görsel özelliği ön planda olan kumaşlar elde etmek için ise normal ipliklerle kıyaslanmayacak kadar değişik yapıları olan fantezi iplikler geliştirilmiştir.
Son yıllarda iplik üretim tesislerine çok fazla yatırımlar yapılmıştır. Bu nedenle bir çok normal iplik üreticisi işletmelerini kapatmak zorunda kalmıştır. Fakat katma değeri yüksek iplik ve fantezi iplik üreticileri üretimlerine yoğun olarak devam etmektedir. Fantezi iplikler özel siparişler üzerine üretilmektedir. Rekabet ortamının getirdiği yenilikler fantezi iplik sektöründe atılım yapmasında önemli rol oynamıştır. Gelişmekte olan bu endüstri dalı yeni ilgi görmeye başlamıştır. Bu nedenle eskiden mevcut makineler üzerinde modifikasyonlarla fantezi iplikler elde edilirdi. Şimdi ise yeni jenerasyon iplik makinelerin tamamında şantuklu iplik üretim opsiyonu bulunmaktadır.
Ring ve Open-End iplik eğirme sistemlerinde kontrollü üretilen efektli iplikler, Almanca ‘’ Flamme’’ , İngilizce ‘’ Slub’’ ve Türkçe ‘’ Şantuk ‘’ olarak adlandırılmaktadır.
2. FANTEZİ İPLİĞİN TANIMI
Tekstil endüstrisinin geneline bakıldığında fantezi iplik, dokuma, boya-apre ile kıyaslandığında daha küçük çaplı görünmektedir.
Fantezi iplik ticaretinde kullanılan teknoloji yeni standartlaşmaya başlamıştır, fakat halen fantezi iplik çeşitlerinde kavram karışıklığı mevcuttur. Fantezi iplik tanımlamalarından bazıları şöyledir:
* İpliğin şeklinde, renginde, parlaklığında, hammadde kalitesinde v.b karakteristik özellikler gösteren, kumaş bitim işlemi ile belirli bir kumaş estetiğini sağlayan ipliklerdir.
* Normal düz ipliğin iç yapısında, lif kompozisyonunda ve renginde sapma olarak nitelendirilir.
* Fantezi iplik, tesadüfi ve periyodik olarak dağılan düzgünsüzlükleri bünyesinde bulunduran ipliktir. Bu düzgünsüzlükler, iplik kalınlığını, materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya bunların kombinasyonu ile oluşturulmaktadır.
* Şantuklu iplik, program kontrolü ile düz ipliğin yapısında oluşturulan kalınlık değişiklikleri olarak adlandırılır.
* İplik üzerinde, bir program dahilinde istenen uzunluk ve istenen kalınlıklar oluşturulur ve bu oluşturulan kalın yerler ‘’Şantuk’’ şeklinde adlandırılır. Şantuk diye adlandırılan kalın yerlerin büküm karakteristiği, normal iplikten farklılıklar gösterir.
3. ŞANTUK APARATLARININ VEYA SİSTEMİN ÇALIŞMA ŞEKLİ
Normal iplik üretiminde; Motordan gelen hareket dişliler yardımı ile çekim silindirlerine hareket vererek üretim yapılır. Şantuklu iplik ise; Sabit hızla dönen bu motorların, program dahilinde hızlarının artması ile silindirlerin hızları artar ve çekim silindirlerinde elyaf beslemesinin artışı ile sağlanır.
Kısaca, AMSLER Şantuk ünitelerinin çalışma prensibi , Ring iplik makinelerin de ön, orta, arka silindirlerin hızlarının kontrolüdür. Open End makinelerinde ise besleme silindirinin kontrolü dür. AMSLER Şantuk Aparatlarını kendi içinde sınıflamak gerekir.
1- Temel Şantuk Üniteleri
2- Multicount Üniteleri
3- Mutitwist Üniteleri
4- Short Slub Üniteleri ( Kısa şantuk veya XSS ( Extreme Short Slub) )
5- Injected Yarn Üniteleri
Ground Flamme = Basic Slub = Temel Şantuk , aynı anlamda kullanılmaktadır.
Temel şantuk iplik de, şantuk boyları kısadır, Büküm sabit ve iplik numarası ( Ne ) değişkendir.
Üretilecek iplik çeşidine göre makine programı ve iplik efekt programı kontrol ünitesinden sistemin hafızasına yüklenir.
Sistemin çalışma şekli; çekime ( Arka ve Orta silindir ) müdahale etmektir. Yani arka ve orta silindir hızları motor vasıtası ile artırılır.
Temel şantuk iplik de, Ring için önerilen minimum şantuk boyu;
Minimum şantuk boyu = Elyaf boyu + % 10 Elyaf boyu olmalıdır.
formülü üzerinden, temel şantuklu ipliği açıklayacak olursak;
Büküm ( T’’) sabit, Alfa ( α ) değişken, İplik numarası ( Ne ) değişkendir.
Şekil 1.2: Çekim silindirlerinde Beslemenin artması ile çıkış silindir (ön silindir) sonrası şantuk oluşması
4. MULTICOUNT İPLİK ÇEŞİTİ
Multicount ( MC ) iplik, numara (Ne) ve büküm varyasyonu olan iplik çeşididir.
İplik numara ve büküm değişkenliği çekim ve büküm motorları tarafından sağlanmaktadır. Bu iplik üretiminde her üç silindirin hızları değişmektedir.
Multicount iplik de önerilen minimum şantuk boyu;
Minimum şantuk boyu = 2 metre olmalıdır.
formülü üzerinden, multicount ipliği açıklayacak olursak;
Büküm ( T’’) değişken , Alfa ( α ) sabit , İplik numarası ( Ne ) değişkendir.
5. MULTITWIST İPLİK ÇEŞİTİ
Multitwist ( TC ) iplik, büküm varyasyonu olan ve iplik numarası aynı kalan ( Ne ) iplik çeşididir. Büküm değişkenliği, büküm motoru sağlanmaktadır.
Multitwist iplik de önerilen minimum şantuk boyu;
Minimum şantuk boyu = 2 metre olmalıdır.
formülü üzerinden, multitwist ipliği açıklayacak olursak;
Büküm ( T’’) değişken, Alfa ( α ) değişken, İplik numarası ( Ne ) sabittir.
‘α ‘ = Alfa = Büküm sabit değeridir. Alfa değeri numara metrik veya inç cinsinden ifade edilir. İpliğin metredeki veya inç’ deki tur sayısını belirtmektedir.
Alfa değerinin dar açıdan geniş açıya büyümesi ipliğin metredeki tur sayısının artması anlamına gelmektedir.
Şekil 1.3: İplik üzerindeki ‘α ‘ Açısı
8. İPLİK EFEKT ( ŞANTUK ) PROGRAMININ OLUŞTURULMASI
Efekt program; kumaş veya iplik numunesi üzerinden veya numune olmadan istenen özelliklere göre; Normal iplik uzunluğu, Şantuk uzunluğu, Şantuk kalınlığı belirlenerek yapılır. AMSLER sistemlerinde program kodlama şekli 1.4. de verilmiştir.
Yapılan program ( Kodlama ) iki haneden oluşmaktadır.
Şekil 1.4.Şantuk programı gösterimi
X1,X2,X3,………..= Normal iplik uzunluğudur.
Y1,Y2,Y3,………..= Şantuk Uzunluğudur.
Z0……………………= Normal iplik kalınlığıdır. Program içinde ‘’ 0 ‘’ ile belirlenir.
Z1,Z2,………………= Şantuk Kalınlığıdır.
9. MATERYAL VE METOT
İplik işletmesinde Çizelge 3.1.1 de özellikleri verilen pamuk elyafı kullanılmıştır. Bu değerler HVI 900 test cihazı ile elde edilen değerlerdir.
Materyal temini ,balya seçimi ve tarak ,cer ,fitil aşamaları ;İşletme içindeki değerlerin aynısı alınmıştır. Sadece ring iplik makinesinde yapılan modifikasyon ile şantuklu iplik üretilmiştir.
10. Çalışmayı oluşturacak makinenin özellikleri ve şantuk programı
Ring iplik makinesinde çalışmalar yapılmış olup. Çizelge de verilen değerler iplik makinesinde sabit olarak ayarlanmıştır. Sadece makinede, iki farklı büküm ve şantuk programları değiştirilerek üretim elde edilmiştir. İlk denemelerde iplik büküm değeri 542 T/m olarak seçilmiştir. Bu büküm değeri ile şantuk kalınlıkları değiştirilerek üretim yapılmıştır.
İkinci denemelerde ise büküm değeri 12 % artırılarak 606 T/m alınmış ve tekrar şantuk kalınlıkları artırılarak üretim yapılmıştır.
11. Şantuk programı kodlaması
Şantuk programının kodlaması iki hanede kodlanmıştır. Birinci hane Uzunluk, ikinci hane kalınlık olarak alınmıştır. Elde edilen üretim her seferinde kalınlıklar bir adım artırılarak yapılmıştır. Yapılan program kodlamaları aşağıdaki çizelgelerde verilmiştir.
Test11 program kodlaması ile Normal iplik üretimi elde edilmiştir.
Test12 program kodlaması ile Kalınlık % 20 artırılmıştır.
Test13 program kodlaması ile Kalınlık % 43 artırılmıştır.
Test14 program kodlaması ile Kalınlık % 66 artırılmıştır.
Test15 program kodlaması ile Kalınlık % 89 artırılmıştır.
12. BULGULAR VE TARTIŞMA
İplik mukavemetini , elyaf değerlerinin yanı sıra ipliğe verilen büküm değeri de etkilemektedir.
Çizelge 3.2.2.1 ‘e göre makine çalıştırılmıştır ve Çizelge 4.1. ‘de 548 T/m büküm değerini ve Ne: 10 ‘a göre makine değerleri sabit olarak alındıktan sonra sadece şantuk kalınlıklarını oranı program ile makineye yüklenerek üretim yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.1 ‘ de verilmiştir. Bu test değerleri içerisinde iplik numarası Ne 9.797 normal iplikten başlayarak kalınlık artıkça Ne 3,363’e kadar üretim elde edilmiştir. Kalınlık artırıldıkça iplik numarası değişmektedir. İplik Elastikiyet, Mukavemet, Rkm değerlerinin artışı gözlenmiştir.
Çizelge 4.3 ve Çizelge 4.4 de iki farklı bükümde, büküm değerlerinin sabit kalması ve şantuk kalınlık değerlerinin artırılması ile iplik numarası (Ne) ve büküm sabit (Alfa) değerinin değiştiği gözlenmiştir.
13. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Türkiye’de fantezi iplik üretimi 1985 li yıllarda başlamış olup günümüz kadar pazarın İstek ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişmeler göstererek günümüzün teknolojisini yakalamıştır. Bu teknoloji kullanılarak üretime devam edilmektedir.
Şantuklu iplik pazarının önde gelen şirketleri üretiminin büyük bölümünü kendi ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Bu pazara giren üretici firmalar zamanla Pazar da ki olan gelişmeyi de göz önüne alarak kapasite ve üretimlerini artırmışlardır. Bunun doğrultusunda çeşitlilik de artmıştır. Normal iplik satışı yanında talep nedeniyle şantuklu iplik satışı da yanında olmaktadır.
Şantuklu iplik üretimi gün geçtikçe artmıştır ve daha çok kullanılmıştır. Önceleri şantuklu iplikler üretim makinelerine parça eklenerek yapılırken günümüzde yeni çıkan makine modellerinde bu sistemler opsiyonel olarak verilmektedir.
Şantuklu iplik üretimine ilk başlandığı yıllara oranla günümüzde daha teknolojik ve daha hızlı yöntemler kullanılarak üretimleri yapılmaktadır. Yaygın olarak Denim dokuma ve örme alanlarında kullanılan şantuklu iplik üretimi ev tekstilinde de kullanılmaktadır.
İplik üretiminde işletme parametreleri de kaliteyi etkileyen faktördür ve büyük ölçüde ürün kalitesini belirler. İplik bükümü ve seçilen kalınlık değerleri sonraki işlemlerle düzeltilemez. Şantuklu iplik de kalınlık değeri artıkça iplik numarası ve büküm sabit değeri değişmektedir. Şantuklu iplik üretiminde, şantuk kalınlıklarına göre büküm ve büküm sabit değeri iyi ayarlanması gereklidir.
Gün geçtikçe gelişen bu sektör daha da büyüyecek ve teknik gelişmeleri takip edecektir. Şantuklu iplik çok çeşitli alanlarda kullanıldığı için üretimi devam edecektir.
Yaygın kullanılan hali temel şantuk sistemleridir. Multicount ,Multitwist gibi diğer iplik çeşitlerinin kullanımı yaygın değildir.
Tekstil sektöründe istenen kaliteyi elde etmek , hammadde seçimi ile başlar ve sıkı bir proses kontrolü , personel know-how’u , ürün mühendisliği ve ürüne yönelik kalite güvencesini içine alır. Hammaddeden bitmiş ürüne ve onun kullanımına kadar genel bilgiye sahip mükemmel eğitilmiş personele ihtiyaç vardır.
Sonuç itibariyle, Türkiye’nin, Çin karşısında olduğu gibi, Hindistan ile rekabetinde de, kaliteli ürünlere yönelmesi, moda ve tasarım içeren ürünlere ağırlık vererek marka oluşturması gereklidir. Rekabet edebilecek alanlara yönelerek pazar payını korumak ve arttırmak, hem de daha fazla şantuklu iplik gibi katma değeri yüksek ürünleri yaratmak mümkün olabilecektir.
KAYNAKLAR / REFERENCES
1. AMSLER Tex. A.G., 2008 Fantezi iplik donanımları satıcı firma notları
2. AMSLER, B., ‘’ Fancy yan opportunities in spinning Process’’, international textile Bulletin, Şubat 2004 , İsviçre
3. Duru Baykal, P., Babaarslan, O., ve İlhan, İ., Şantuklu iplik üretim teknolojisi ve iplik özellikleri üzerine bir çalışma, 2007
4. T.K.A.M. Tekstil ve konfeksiyon araştırma merkezi yayınları, cilt :6
5. Lou, Y.Z., Gao, W.D., Xie, C.P. , ‘’Twist distribution of ring spun slub and its influence on yarn strength’’, journal of textile research, sayı 27,2006
6. Rameshkumar,C,Anbumatli,N. ‘’fanc yarns for fashion ‘’, 2007
7. Tarakçıolu, I., ‘’Tekstil sanayi gelecekte nerede üretcek’’ Uluslar arası tekstil sempozyumu,2004
8. ANONİM 2000 , İ.T.K.İ.B.
9. ANONİM , 1998 – 1990 yıllarda Türk Tekstil ve konfeksiyon sektörü . İstanbul tekstil ve konfeksiyon İhracatcı Birlikleri. I. 65
Yük. Müh. Mithat ÖZTEKİN
AMSLER Tex A.G. / İsviçre
e-mail:mithatoztekin@ttmail.com
