Yazar: Feridun Eser

*Feridun ESER Felsefenin en temel özelliği, eleştirel olması ve inanca değil akla dayalı olmasıdır. Müslüman filozofların, daha doğrusu İslam coğrafyasında yaşayan düşünürlerin, ortaya koyduğu felsefeye, “İslam felsefesi” denilmiştir. İslam felsefesi, Türk, Arap, Hint ve İranlı düşünürlerin ortaya koyduğu bilgi ve kültür birikimidir. İslam felsefesi, Yunan felsefesinin çeviri ve yorumundan ibaret değildir; çünkü, öncelikle İslam felsefesi, dayandığı temeller ve hedefler açısından Yunan felsefesinden farklıdır ve gerek ele aldığı bazı konular açısından, gerekse konuları ele alış metodu da farklıdır. Her felsefi etkinlik, ortaya çıktığı sosyokültürel ortamdan etkilenir. Yukarıda işaret ettiğimiz farklılığa bağlı olarak, İslam dünyasında, “felsefe” terimi yerine “hikmet” kavramı, “filozof” terimi yerine de “hükema” kavramını kullanmak tercih edilmiştir. “Felsefe” kavramına sıcak bakılmamıştır; buna rağmen yine de felsefe terimini kullananlar olmuştur. Bunda, İslam dininin oluşturduğu kültürün etkisi vardır. Her medeniyetin terminolojisi, farklıdır. İslam felsefesinin doğuşunda etkili olan kaynakları, iki kısımda ele almak adet olmuştur: I. İç kaynaklar: Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamberin sözleri (hadisler). Her iki kaynakta düşünmeyi, akletmeyi, araştırmayı teşvik etmekte ve yerine göre bu etkinlikleri ibadet olarak nitelendirmektedirler. Her iki kaynakta, varlığın hakikatini ve varlıktaki düzeni araştırmayı ısrarla tavsiye etmektedirler. Yine bu iki temel kaynaktan ayrı olarak, kıyas ve icma müesseseleri, İslam’da aklın hiçbir öneminin olmadığını söyleyenlere karşı gösterilebilecek, akla dayalı dini müesseseler olarak gösterilebilir. Bu durum, İslam’ın akılcı bir din olduğunu, aklı küçümsemediğini gösterir. İlginçtir ki dinler, dogmatik olmalarına rağmen İslam, kendine körü körüne inananların iman etme tarzını...

1. İdareniz altındakiler veya halk yanınıza korkarak gelmemeli; sizinle rahat bir şekilde konuşabilmeli. 2. Şahsi yakınlık veya tesir altında kalarak kimselere görev vermeyin. 3. İhtiyaç sahipleriyle görüşmek için mutlaka ayrı bir zaman ayırın. Mazluma yardımcı ol. 4. Birilerini gammazlayanların sözlerine inanmayın; işin aslını araştırın. 5. Yaptığınız sözleşmelere, verdiğiniz sözlere uyun. 6. İdareniz altındakilere, halka merhametle muamele edin. Halk, senin hakkında iyi düşünüyorsa; onların, idarenden memnun olduğunu bil. 7. Yaptığın hatalardan dolayı nasıl ki Allah’tan bağışlanma istiyorsan sen de hata yapanları bağışlamayı tercih et. Bağışlamak üstünlüktür. 8. İnsanların kusurlarını bağışladığından dolayı pişmanlığa düşme; ceza verdiğin zaman da sevinme. Öfkeli olma; öfke delilikten bir kısımdır. Ceza vermede aceleci olma. Öfken geçene kadar da bir karar verme. 9. İnsanların kusurlarını görüp gözeten kişilere fırsat ve yüz verme; bunları kendinden uzak tut. 10. Ayıpları, kusurları imkanın ölçüsünde ört ki Allah’da senin ayıplarını, kusurlarını örtsün. 11. Doğru kişilerle, iyi insanlarla dost ol. Hayır dile, hayrı gözet, hayırı amaçla; yaptığın hayır olsun. İyileri ve iyilikleri öv; öv ki iyiler ve iyilikler yayılsın. 12. İnsanların seni övmelerine izin verme; övülmen, seni yanlışa götürür. Kendini beğenme, beğenip de büyüklenmeye, kibirlenmeye kalkma. Kendini beğenmek ilerlemeye, gelişmeye engel olur. Kendini beğenen, kusurlarını göremez. 13. İyilik edenle (çalışanla), kötülük edeni bir tutma; aksi takdirde iyilik eden (çalışan)  iyilikten vazgeçer. Adaleti gözet. İyiliği emret, iyilikle muamele et; kötülüklere engel ol. 14. İdaren altındakilere öyle muamele et ki; idaren altında olmaktan memnuniyet...