Yazar: Mustafa Araz

Hayatı 1879 yılında İstanbul’da doğdu. Babası, Osmanlı Adliye nazırlarından Mahmut Paşa, annesi Sultan Abdülhamit’in kız kardeşi Seniha Sultan idi. Babasının konağında özel eğitim gördü; Arapça, Farsça ve Fransızcayı küçük yaşta öğrendi (Kuran, 1965: 231-232). İç politik mücâdeleler, demiryolları imtiyazları gibi nedenlerden çıkan tartışmalar dolayısıyla 1899 yılında Avrupa’ya kaçan babasına -kardeşi ile birlikte- eşlik ettiler (Kuran, 1965: 234-235). Yurt dışında bulunduğu sürede çeşitli beyannameler yayınladı. Kardeşi ile birlikte bir ara Mısır Hidivi’nin yanında bulundular, ama sonra Avrupa’ya geri dönmek zorunda kaldılar (Kuran, 1965: 273-276). 1902 yılında, Paris’te I. Jön Türk Kongresi’ni topladı. Bu Kongrede, “Osmanlı Devleti’ne yabancı müdahalede bulunmaya ihtiyaç vardır” diyen grubun liderliğini yaptı. Bu Kongreden bir sonuç alamayınca Malta, İngiltere ve Yunanistan’da İstanbul’a “ihtilâl komploları” hazırlamakla meşgul oldu (Kuran, 1965: 326 vd); ancak başarılı olamadı. Bu arada pek çok yabancı gazete ve dergilerde Türkiye hakkında yazılar yayınladı (Ege, 1977). 1902’de, Paris’te Teşebbüs-ü Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kurdu. 1906’da da Terakki Dergisini yayınlamaya başladı. 1906 yılında gene Paris’te toplanan II. Genç Türk Kongresi’ne de faal olarak katıldı. 2. Meşrutiyet’in ilanından sonra, 3 Eylül 1908’de, daha önce ölmüş olan babasının cenazesinide alarak İstanbul’a geldi. Ancak İttihat ve Terakki Cemiyeti ile tâ Avrupa’da başlayan mücâdelesi yurt içinde daha da şiddetlendi; taraftarları tutuklandı. “31 Mart” olayları sırasında – olayları tertipleyenler arasında sayılarak – tutuklandı. Dört – beş gün sonra bırakılmasına rağmen tekrar Avrupa’ya döndü (Kuran, 1965: 463-468). Sonra tekrar Türkiye’ye geldi...