“a, e” düz-geniş ünlüleriyle biten fiillere şimdiki zaman eki “-yor” getirildiğinde, bu ünlüler daralarak “ı, i, u, ü” biçimlerine dönüşür. Bu olaya “ünlü daralması” denir.

Sponsor Bağlantılar

NOT:  “-yor” ekinin kendisinden önceki düz-geniş ünlüler üzerinde daraltıcı bir etkisi vardır.

FİİL                   ş.z.e.                         FİİL                    ş.z.e.
—— a, e    ←    – yor               ›          —— ı, i, u, ü      – yor       
     GENİŞ          daraltıcı                             DAR
                             etki

“ağlıyor”   ağla – yor     →    ağlı – yor
                   a               ›         ı
                GENİŞ                  DAR
                        ünlü daralması

“bekliyor”   bekle – yor    →   bekli – yor
                       e             ›          i
                    GENİŞ                 DAR
                            ünlü daralması

“oynuyor”   oyna – yor  →   oynu – yor
                      a            ›         u
                  GENİŞ                DAR
                          ünlü daralması

“söylüyor”   söyle – yor   →    söylü – yor
                       e              ›          ü
                    GENİŞ                  DAR
                            ünlü daralması

NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillerde “-yor” ekinin dışında hiçbir ek daraltıcı etki yapmaz. Bunun sadece iki istisnası vardır: “de-” ve “ye-” fiilleri.

NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillere “-yor” ekinin dışında bir ek (-an, -en; -arak, -erek; -acak, -ecek; -alı, eli) getirildiğinde “daralma” olmaz. Daralma varmış gibi yazmak bir yazım yanlışıdır. “de-” ve “ye-” fiillerinin dışındaki tüm fiillerde daralma sadece “-yor” eki getirildiğinde olur.

anlı – yor           (doğru)
anla – y – an      (doğru)         anlıyan      (yanlış)
anla – y – arak   (doğru)         anlıyarak   (yanlış)
anla – y – acak  (doğru)         anlıyacak  (yanlış)
anla – y – alı      (doğru)         anlıyalı     (yanlış)

gizli – yor          (doğru)
gizle – y – en     (doğru)         gizliyen     (yanlış)
gizle – y – erek  (doğru)         gizliyerek  (yanlış)
gizle – y – ecek  (doğru)        gizliyecek  (yanlış)
gizle – y – eli     (doğru)         gizliyeli     (yanlış)

“demek”
di – yor            (doğru)
di – y – en       (doğru)            deyen      (yanlış)
di – y – erek    (doğru)            deyerek   (yanlış)
di – y – ecek    (doğru)           deyecek   (yanlış)
di – y – eli       (doğru)            deyeli     (yanlış)

“yemek”
yi – yor            (doğru)
yi – y – en       (doğru)          yeyen       (yanlış)
yi – y – erek    (doğru)          yeyerek    (yanlış)
yi – y – ecek    (doğru)         yeyecek   (yanlış)
yi – y – eli       (doğru)          yNOT: Ünsüzle biten fiillere “-yor” eki getirilirken sözcük ile ek arasında yardımcı ünlü (ı, i, u, ü) kullanılır. Burada ünlü daralması yoktur. Çünkü yardımcı ünlü zaten dar olarak gelir.

“yakıyor”         yak –  ı  – yor    (ünlü daralması yok)
“kesiyor”         kes –  i  – yor     (ünlü daralması yok)
“koşuyor”        koş –  u  – yor    (ünlü daralması yok)
“yüzüyor”        yüz –  ü  – yor    (ünlü daralması yok)
                       yardımcı ünlü

Ses Olayları

Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)
Ünsüz Düşmesi
Ünlü Türemesi
Ünsüz Türemesi
Kaynaştırma
   a. Kaynaştırma Ünsüzleri
   b. Koruyucu Ünsüz
   c. Zamir n’si  (Adıl n’si)
Ünsüz Yumuşaması
Ünsüz Benzeşmesi
“n – b” Çatışması
Ünlü Daralması
Göcüşme
Ulama