Roma Hukuku Terimleri A’dan Z’ye
A verbis legis non est recedendum – Kanunun lafzından uzaklaşılmamalıdır,
Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata – Bir kanun ilga edildikten sonra, önceki kanun kendiliğinden yürürlüğe girmez
Absoluta sententia expositore non indiget – Mükemmel ve mutlak bir hüküm yorumcu gerektirmez
Actori incumbit onus probandi – İspat yükü davacıya aittir
Ad quaestionem facti non respondent iudices; ad quaestionem legis non respondent iuratores – Hakimler, vakıalara ilişkin meselelere cevap vermez; yeminliler – bilirkişiler, jüri – hukuki meselelere cevap vermez
Ames iudicio, non amore iudices – Hüküm sevgi ile verilmeli, fakat sevgiden hareketle verilmemelidir
Argumenta non sunt numeranda, sed ponderanda – Deliller sayılmaz, tartılır
Benignus leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur – Kanunlar amaçlarına uygun olarak yorumlanmalıdır
Bonis nocet, qui malis parcit – Kötüleri affeden, iyilere zarar verir
Casus fortuitus a mora excusat – Beklenmedik hal, temerrüdü mazur gösterir
Cessante ratione legis, cessat lex ipsa – Bir kanunun amacı ortadan kalkarsa, kanun da kalkmalıdır
Confessio est regina probationum – İkrar, delillerin kraliçesidir
Consanguinei düorum concumbentium non sunt affines – Eşlerin akrabaları olan dünürler arasında hısımlık olmaz
Consuetudo est optima legum interpres – Uygulama kanunun en iyi yorumcusudur
Contractus ex conventione legem accipere dinoscuntur – Tarafların üzerinde mutabık kaldığı hususlar, kanun gibidir
Conventio est lex – Anlaşma, kanundur
Conventio privatorum non potest publico iuri – Kamu hukuku, tarafların anlaşması ile değiştirilemez
De internis non iudicat praetor – Hakim, içte olan (niyet) ile uğraşmaz
Delicta parentium liberis non nocent – Ana babanın suçu çocuklarına zarar vermez
Docendo discimus – Öğretirken öğreniyoruz
Dura lex, sed lex – Kanun serttir ama kanundur
Eius est interpretari leges, cuius est condere – Kanunu koyan yorumlamaya da yetkilidir
Error calculi non nocet – Hesap hatası zarar vermez
Error insyllaba non nocet – Yazı hatası zarar vermez
Etiam tacere est respondere – Susma dahi cevap vermektir
Facta per testes, non pacta probantur – Tanıklarla anlaşmalar değil, vakıalar kanıtlanır
Familias consenvari publice interest – Ailelerin muhafazasında toplumun yararı vardır
Feminae pro infirmitate sexus minus ausuras esse credentur – Cinsiyetlerinin zayıflığı nedeniyle kadınların cesaret edebileceklerinin daha az olduğuna inanılır
Fiat iustitia nec pereat mundus – Dünyanın yıkılmaması için adalet sağlanmalıdır
Geminant peccatum, quem delicti non pudet – Fiilinden utanmayanın suçu ağırlaşır
Genera non pereunt – Neviler telef olmaz
Generalia specialibus non derogant – Genel olan özel olanı ilga etmez
Generalibus specialia derogant – Özel olan genel olanı ilga eder
Graviore culpa graviore poena – Kusur ağırlaştıkça ceza da ağırlaşır
Haec sunt praecepta iuris: Honeste vivere, neminem laedere, suum cuique tribuere – Hukukun emirleri şunlardır: Şerefli yaşamak, kimseye zarar vermemek, herkese kendisinin olanı vermek
In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectare placuit – Sözleşmelerde tarafların kullandığı kelimelerden çok iradelerine bakılmalıdır
In dubio pro reo – Şüpheden sanık yararlanır
In societatis contractibus fides exhuberat – Şirket akitlerinde sadakat esastır
Infinita aestimatio est libertatis – Özgürlüğün değeri sonsuzdur
Inter proximos fraus facile praesumitur – Yakın akrabalar arasında hile kolaylıkla yapılır
Interest rei publicae, ut sint finis litium – Davaların, uyuşmazlıkların sona ermesinde kamu yararı vardır
Invitus procurationem suscipere nemo cogitur – Hiç kimse iradesi hilafına temsilcilik yapmaya zorlanamaz
Is, qui tacet, non fatetur – Susan ikrar etmiş olmaz
Iudex est lex loquens – Hakim, konuşan kanundur
Iudicia suum effectum habere debent – Mahkeme kararları etkili olmalı ve uygulanmalıdır
Iura scripta sunt vigilantibus – Hukuk dikkatliler (uyanıklar) için yazılmıştır
Iure suo uti nemo cogitur – Hiç kimse hakkını kullanmaya zorlanamaz
Ius est ars boni et aequi – Hukuk iyi ve adil olanın sanatıdır
Ius naturae bes immutabile – Tabii Hukuk değişmezdir
Ius publicum privatorum pactis mutare non potest – Kamu Hukuku kişilerin anlaşması ile değiştirilemez
Ius respicit aequitatem – Hukukun hedefi adalettir
Iustitiae dilatio est quaedem negatio – Geciken adalet onun reddi demektir
Leges ab omnibus intellegi debent – Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır
Leges breves esse oportet, quo facilius teneantur – Daha kolaylıkla uyulması için kanunların kısa olması lazımdır
Leges posteriores priores contraris abrogant – Sonraki kanunlar önceki kanunları ilga eder
Lex est dictamen rationis – Kanun aklın emridir
Lex est ratio summa, quae iubet quae sunt utilia et necessaria, et contraria prohibet – Kanun en yüksek akıldır, faydalı ve lüzumlu olanı emreder ve tersi olanı yasaklar
Lex est, quod populus iubet atque consistit – Kanun halkın emrettiği ve koyduğudur
Lex iniusta non est lex – Adil olmayan kanun kanun değildir
Lex iubeat, non disputet – Kanun emreder, tartışmaz
Lex moneat, priusquam feriat – Kanun cezalandırmadan önce uyarmalıdır
Lex non prospicit, non respicit – Kanun geriye değil, ileriye yönelir
Lex nova ad praeterita trahi nequit – Yeni kanun geçmişe etkili olmamalıdır
Lex posterior derogat priori – Sonraki kanun öncekini yürürlükten kaldırır
Lex semper intendit, quod convenit rationi – Kanun daima aklın gereğini amaçlar
Lex specialis derogat legi generali – Özel kanun genel kanunu değiştirir
Liberum corpus nullam recipit aestimationem – Hür bir kimsenin bedeni para ile değerlendirilemez
Litorum usus publicus est – Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir
Male iure nostro uti non debemus – Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız
Mandatum morte dissolvitur – Vekalet ölümle sona erer
Mare liberum – Açık deniz – Deniz herkese açıktır
Mater semper certa est – Ana daima bellidir
Minor in delictis maior habetur – Haksız fiillerde küçük yaştaki kimse büyük kabul edilir
Mobilia non habent sequelas – Menkuller takip edilemezler; menkul mallar üzerindeki haklar iyi niyetli kişiler tarafından iktisap edilince kaybedilirler
Morbus est impedimentum legale – Hastalık kanuni bir engeldir
Mutuus dissensus – Karşılıklı irade uyuşması ile sözleşmeye son verilmesi
Ne bis in idem crimen iudicetur – Aynı suç dolayısıyla iki defa mahkumiyet kararı verilemez
Necat iudex ultra petita partium – Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz
Necessitas non habet legem – Zaruret kanun tanımaz
Necessitas probandi incumbit, illi qui agit – Ispat külfeti davacıya aittir
Necessitas publica maior quam privata – Toplumun ihtiyacı ferdin ihtiyacından daha önemlidir
Negabit frustra in medio prensus crimine – Suçüstü yakalanan kimse boşuna inkar edecektir
Nemo bis punitur pro eodem delieto – Hiç kimse aynı suçtan dolayı iki defa cezalandırılmamalıdır
Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet – Hiç kimse sahip olduğu haktan fazlasını başkasına devredemez
Nemo punitur pro alieno delieto – Hiç kimse başkasının işlediği suç için cezalandırılamaz
Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse) – Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez
Nihil iniquis venali iustitia – Satın alınabilen adaletten
daha kötü bir şey olamaz
Nimium altercenda verit – Aşırı tartışma halinde gerçek kaybolur
Non alienat, qui dumtaxat omittit possessionem – Sadece zilyetliğinden vazgeçen kimse mülkiyeti elden çıkarmış olmaz
Non bis in idem – Aynı konuda dava tekrar olmaz
Non est resgula, quin fallit – Yanıltmayan hukuk kuralı yoktur
Non plus in accessione potest esse, quam in principali obligatione – Ana borçtan fazlası fer’ide mevcut olamaz
Non servata forma corruit actus – Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır
Notorium non eget probatione – Herkesin bildiğini ispat gerekmez
Nulla fortior probatio, quam confessio partis – Taraf ikrarından daha kuvvetli delil yoktur
Nulla mora sine petitione – Talep olmadan temerrüd olmaz
Nulla poena sine lege – Kanun olmadan ceza olmaz
Nulla societas in aeternum – Ebediyete kadar devam eden şirket olmaz
Nullum crimen, nulla poena sine lege – Kanunsuz suç, kanunsuz ceza olmaz
Omne promissum cadit in debitum – Her vaat borca dönüşür
Omnes homines aequales sunt – Bütün insanlar eşittir
Omnia praesumuntur legitime facta, donec probetur contrarium – Aksi kanıtlanıncaya kadar her şeyin kanuni olduğu kabul edilir
Omnis qui profitetur artem, culpam levissimam praestat – Bir beceriyi meslek edinmiş olan herkes en hafif ihtimalinden sorumludur
Optime legum interpres rerum usus – Kanunların en iyi yorumlayıcısı uygulamalıdır
Pacat dant leges contractui – Üzerinde anlaşılmış olan husus sözleşmenin kanunudur
Pacta novissima servari oportet – En son kararlaştırılana uyulmalıdır
Pacta privata iuri publico derogare possunt – Kamu hukuku özel anlaşmalarla kaldırılamaz
Pacta sunt servanda – Anlaşmalara uyulmalıdır
Pactum de contrahendo – İleride sözleşmenin yapılacağına ilişkin anlaşma
Par deliquentis et suasoris culpa est – Failin ve azmettirenin kusuru eşittir
Pater semper incertus est – Babanın kim olduğu kesin değildir
Pectus facit iuris consultum – Hukukçunun kalbi olmalıdır
Perfecta emptione periculum ad emptorem respicit – Alım satım tamam olunca hasar alıcıya geçer
Periculum est emptoris – Hasar alıcıya aittir
Petitori incumbit probatio – İspat külfeti davacınındır
Poena constitur in emendationem hominum – Ceza insanların düzelmesi konulmuştur
Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria – Bedeni ceza her türlü para cezasından daha ağırdır
Poena debet commensurari delieto – Ceza file göre ölçülmelidir
Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet – Ölenin fiilinin cezası mirasçıya yükletilmemelidir
Poena potius molliendae sunt quam asperandae – Cezalar ağırlaştırılmaktan daha çok hafifletilmelidir
Poenalia non sunt extanda – Cezai meseleler genişletilmelidir
Possessio non est iuris, sed facti – Zilyetlik hukuka değil, fiiliyata ilişkindir
Possessor malae fidei ullo tempore non praescribit – Kötü niyetli zilyet herhangi bir zamanın geçmesiyle malik olmaz
Praetor ıus dicere potest, facere non potest – Hâkim hukuku söyleyebilir, fakat yaratamaz
Princeps legibus solutus – Hükümdar kanunlarla bağlı değildir
Principale trahit acessionem – Teferruat asla tabidir
Prior tempore potior iure – Zaman itibarıyla önce gelen hakta kuvvetlidir
Probare debet, qui dicit, non qui negat – İspat yükümlülüğü inkâr edene değil, iddia edene aittir
Probatio incumbit ei, qui dicit
– İspat iddia edene aittir
Probatio onus petitoris, commodum posseroris
– İspat davacının külfeti, zilyedin nimetidir
Propter necessitatem illicitum efficitur
– Zaruret halinde caiz olmayana müsaade edilir
Prout, quidque contractum est, ita et solvi debet
– Akdedilen hukuki işlem yapıldığı şekilde ortadan kaldırılmalıdır
Punitur he peccetur
– Ceza, suç işlenmemesi için verilir
Punitur quia pecceatum est
– Suç işlendiği için ceza verilir
Quae ad unum finem locuta sunt, non debent ad alium detorqueri
– Belli bir nedenle söylenmiş olan başka bir yöne çekilmemelidir
Quae communi legi derogant, stricte interpretantur
– Genel bir kanunu değiştiren husus dar yorumlanmalıdır
Quae publice fiunt, nulli licet ignorare
– Aleni olanı bilmediğini kimse öne süremez
Quae simulate geruntur, pro infectis habentur
– Görünüşte yapılan yapılmamış addolunur
Quae sine culpa accidunt, a nullo praestantur
– Kusur olmadan vuku bulandan kime sorumlu olmaz
Qui expicit, probare debet, quod excipitur
– İtiraz eden itirazını ispatla yükümlüdür
Qui partem debiti sine protestatione solvit, totum debitum agnoscere videtur
– Borcun bir bölümünü herhangi bir çekince olmadan ödeyen kimse borcun tamamını kabul etmiş sayılır
Qui possidet dominus esse praesumitur
– Zilyet olanın malik olduğu karinedir
Qui sciens solvit indebitum, donandi consilio id videtur fecisse
– Bilerek borçlu olmadığını ifa eden kimsenin bağışlama düşüncesiyle hareket ettiği kabul edilir
Qui tacet, consentire videtur, ubi loqui potuit et debuit
– Konuşabileceği ve konuşmaya mecbur olduğu halde susan kimse kabul etmiş sayılır
Quidquid est in territorio, est de territorio
– Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir
Quidquid necessitas cogit, defendit
– Zaruret zorlamışsa, bu savunma olarak ileri sürülür
Quidquid plantatur solo, solo cedit
– Toprağa dikilenler toprağa tabi olur
Quilibet praesumitur bonus, usque dum probetur contrarium
– Aksi ispat edilinceye kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir
Quilibet rei suae legem dicere potest
– Herkes kendi malının kaderini kendisi belirleyebilir
Quisque potest renuntiare iuri suo
– Bir kimse hakkından vazgeçebilir
Quivis bonus praesumitur
– İyi niyet karinedir
Ratio legis est anima legis
– Kanunun mantığı kanunun ruhudur
Refertur ad universos, quod publice fit per maiorem partem
– Kamuyu ilgilendiren meselelerde çoğunluğun kabul ettiği herkesi bağlar
Res ficsi usucapi non potest
– Hazinenin malı zamanaşımıyla iktisap edilemez
Res inter alios acta alteri non nocet
– İki kişi arasında görülmüş dava başkasına zarar vermez
Res inter alios iudiacata alii non praeiudicat
– İki kişi arasında karara bağlanan mesele başkalarını etkilemez
Res iudicata alii non nocet
– Hükümler başkalarına zarar vermez; hükümle ancak taraflar bağlanır
Res iudicata ius facit inter partes
– Kesin hüküm taraflar arasındaki hukuku yaratır
Res iudicata pro veritate accipitur
– Kesin hüküm adli gerçek kabul edilir, Kesin hüküm hakikat kabul edilir
Res nullius occupanti cedit
– Sahipsiz mal ibraz edenindir
Rex non potest peccare
– Kral suç işleyemez
Rex regnat, sed non gubernat
– Kral idare etmez, hükmeder
Riparum usus publicus est
– Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir
Scriptura privata non scribente nihil probat se ipsa
– Resmi
belgeler düzenledikleri hususu ispat etmiş sayılır
Semel absolutus semper absolutus
– Bir defa beraat eden ebediyen beraat etmiş olur
Sentenia interlocutoria revocari potest, definitiva non potest
– Bir ara karar geri alınabilir, fakat nihai karar geri alınamaz
Si vis pacem, para bellum
– Barış istiyorsan, savaşa hazır olmalısın
Silent leges inter arma
– Silahların konuştuğu yerde kanunlar susar
Societas cum contrahitur, tam lucri quam damni communio initur
– Bir şirket kurulduğunda kazanç ve zarar ortak olur
Societas delinquere non potest
– Bir ortaklık suç işleyemez
Sola cogitatio furti faciendi non facit furtum
– Sadece hırsızlığı düşünmek kişiyi hırsız yapmaz
Solutionem adseveranti probationis onus incumbit
– İfayı iddia eden ispat külfeti altındadır
Specilia geralibus derogant, non generalia specialibus
– Özel hükümler genel hükümleri kaldırır, genel hükümler özel hükümleri kaldırmaz
Statim debetur, quod sine die debetur
– Vade olmadan borçlanılmış olan derhal borçlanılmıştır
Stultis non succurritur
– Aptallara yardım edilmez
Subscribens consentiresubscriptis censetur
– İmzalayanın imzaladığını kabul ettiği düşünülür
Tempora mutantur et nos mutamur in illis
– Zamanlar değişir ve biz de değişiriz
Testes non numerantur, sed penderantur
– Tanıkların sayısı değil, ağırlığı önemlidir
Testibus, non testimoniis creditur
– Beyanlarına değil, tanıklara inanılır
Tutor loco parentis habetur
– Vasi ana babanın yerini tutar
Tutor rem pupilli emere non potest
– Vasi vesayeti altındaki küçüğün malını satın alamaz
Ubi emelumentum, ibi onus
– Nerde yarar varsa, orada külfet vardır, hukuki işlemden yararlanan, külfetlere de katlanmalıdır
Ubi non est culpa, ibi non est delictum
– Kusur yoksa haksız fiil (suç) de yoktur
Ubi societas, ibi ius
– Nerede toplum varsa, orada hukuk vardır
Ubi te invenio, ibi te iudico
– Seni bulduğum yerde dava ederim
Utile non debet per inutile vitiari
– Geçerli olan geçersiz olan ile hükümden düşmez, hükümsüzlük kısmi olabilir
Utilitas publica privatae praeferri debet
– Kamu yararı ferdi yarara tercih edilmelidir
Verba contractus sunt leges contractus
– Bir sözleşmede kullanılan sözler kanundur
Verbis legis tenaciter inhaerendum
– Kanunun lafzına ısrarla bağlı kalınmalıdır
Victus victori in expensis est condemnandus
– Davayı kaybeden masrafları kazanana ödemeye mahkum edilmelidir
Vim vi repelllere licet
– Kuvveti kuvvetle def etmek caizdir
Vox audita perit, littera scripta manent
– Duyulmuş söz uçar, yazılmış harfler kalır
Vulgo quaesitus matrem sequitur
– Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir.
Kaynak: www.hukuki.net
