Haber kiplerinde zaman anlamı vardır, dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.Zaman anlamı taşıyan kiplere “haber” kipi denmesini şöyle açıklayabiliriz. Televizyonda haberleri izlerken spikerin ağzından “Tren kazasında üç kişi öldü.” (görülen geçmiş zaman), “Başbakan yarın yurda dönecek.” (gelecek zaman) gibilerinden cümleler duyarız. Bu cümlelerde seyirciye haber verme amacı vardır. Herhangi bir dilek, istek, rica anlamı yoktur. Seyirci, haberleri dinler, birtakım olaylardan haberdar olur. Haber spikeri seyirciden herhangi bir şey yapmasını istemez. İşte bu yüzden, zaman anlamı taşıyan kiplere “haber kipi” denmektedir.
Haber kipi sözünü duyduğumuzda aklımıza “zaman” gelmelidir. Türkçede beş temel zaman vardır: geniş zaman, şimdiki zaman, görülen geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman ve gelecek zaman. Haber kipi dendiğinde, aklımıza bu beş temel zaman ve bu zamanları karşılayan ekler gelmelidir.
Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur, gelecekle ilgili birtakım “tasarılar” vardır. Dilek kipinde emir, istek, gereklilik ve şart anlamları söz konusudur. Dilek kipinin kullanılış amacı, karşı tarafı haberdar etmek değildir. Cümleyi söyleyen kişi karşı taraftan bir şeyler ister, diler. Dilek kipiyle çekimlenmiş bir cümleyi duyan kişi hemen harekete geçer, bir şeyler yapar. Haber kipinde, dinleyen kişiler pasiftir, fakat dilek kipinde dinleyen kişiler aktiftir. “Hadi kahve içelim.” (istek kipi), “Bu kitabı okumalısın.” (gereklilik kipi) gibi dilek kipleriyle çekimlenmiş cümlelerde, söyleyen kişi karşısındakinden birtakım isteklerde bulunur. Karşı taraf bu cümleleri duyunca harekete geçer.
A) HABER KİPİ EKLERİ
1. Geniş Zaman Kipi (–r, –ar, –er, –ır, –ir, –ur, –ür)
Sürekli tekrarlanan, alışkanlık haline gelen fiiller bu kiple karşılanır.
Sabahları erken kalkarım.
Konu bitimlerinde mutlaka test çözeriz.
Geniş zaman kipinin olumsuz çekiminde kip eki “–r” düşer.
“izlerim” iz–le–r–im → “izlemem” iz–le–me–m
Normal şartlarda “izlerim” fiilinin olumsuzunun “izlemerim” biçiminde olması düşünülür. Fakat böyle olmaz. Geniş zaman eki “–r” düşer. Ek düşmesine rağmen, fiildeki geniş zaman anlamı yok olmaz.
Geniş zaman kipinin 2. ve 3. kişi olumsuz çekimlerinde, kip eki “–r”nin “–z”ye dönüştüğü görülür.
“üşürsünüz” üşü–r–sünüz → “üşümezsiniz” üşü–me–z–siniz
Normal şartlarda “üşürsünüz” fiilinin olumsuzunun “üşümersiniz” biçiminde olması düşünülür. Fakat böyle olmaz. Geniş zaman eki “–r”, fiilin olumsuz çekiminde “–z”ye dönüşür.
2. Şimdiki Zaman Kipi (–yor)
Başlamış ve sürmekte olan fiilleri anlatmak için bu kip kullanılır.
Babam bahçedeki ağaçları buduyor.
(“buda–” fiili başlamış ve halen sürüyor.)
Şimdiki zaman eki “–yor”, düz–geniş “a,e” ünlüleriyle biten fiillere geldiğinde, bu ünlüleri daraltarak “ı,i,u,ü” biçimlerine dönüştürür. Bu olaya “ünlü daralması” denir.
çınla-yor → “çınlıyor” (ünlü daralması)
gizle–yor → “gizliyor” (ünlü daralması)
Şimdiki zaman eki “–yor”, ünsüzle biten fiillere geldiğinde araya “yardımcı ünlü” (ı,i,u,ü) girer. Bu olaya “ünlü türemesi” denir.
kaç–yor → “kaç–ı–yor” (ünlü türemesi)
kes–yor → “kes–i–yor” (ünlü türemesi)
3. Görülen Geçmiş Zaman Kipi (–dı, –di, –du, –dü, –tı, –ti, –tu, –tü)
Geçmişte yapılan, kişinin tanık olduğu, gördüğü fiiller bu kiple karşılanır.
Kişi tarafından görülmese bile, gerçekleştiği kesin olarak bilinen fiiller yine bu kiple karşılanır.
Hakan Şükür, dünkü maçta iki gol attı.
(Kişi, maçı stadyumda veya evinde izlemiş, gollerin atılışını görmüştür.)
4. Duyulan Geçmiş Zaman Kipi (–mış, –miş, –muş, –müş)
Geçmişte yapılan, kişinin tanık olmadığı, görmediği, başkasından duyup öğrendiği fiiller bu kiple karşılanır.
Hakan Şükür dünkü maçta iki gol atmış.
(Kişi, maçı stadyumda veya evinde izlememiş, Hakan Şükür’ün iki gol attığını kendisi görmemiş, başkasından duyup öğrenmiştir.)
5. Gelecek Zaman Kipi (–acak, –ecek)
Henüz gerçekleşmemiş, gelecekte yapılacak fiiller bu kiple karşılanır.
Maaşımı çekince odun kömür alacağım.
Eve ne zaman döneceksin?
Gelecek zaman eki “–acak, –ecek”, ünlüyle biten fiillere geldiğinde araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer. Bu olaya “ünsüz türemesi” denir.
anla–acak → “anla–y–acak” (ünsüz türemesi)
süsle–ecek → “süsle–y–ecek” (ünsüz türemesi)
B) DİLEK KİPİ EKLERİ
1. Emir Kipi
Fiilin yapılmasını emretmek amacıyla bu kip kullanılır.
Emir kipinin özel bir eki yoktur. Emir kipi kişi ekleriyle yapılır.
Emir kipinin 1. tekil kişi ve 1. çoğul kişi çekimleri yoktur.
Emir kipinin 2. tekil kişi çekimi eksiz yapılır.
Söylediklerimi defterinize yazın.
Çabuk dışarı çık!
Eşyaların hepsini yukarı taşısınlar.
“sus-“ fiilini emir kipiyle çekimleyelim:
─ ─
sus susun / susunuz
sussun sussunlar
Kök ve gövde durumundaki fiilleri yalın biçimde kullanmak, emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlemek anlamına gelir. Bu sebeple mastar durumundaki fiilleri yazarken, fiillerin sonuna mutlaka ya kısa çizgi (–) ya da “–mak, –mek” mastar eki getirilir.
Mastar durumundaki fiillerin sonuna konulan kısa çizgi (–), fiildeki ünlünün kalın ya da ince olmasına göre “mak, mek” diye okunur. “git–” biçiminde yazılan bir fiili “gitmek” diye okuruz. Bu fiili “git” diye okumak
yanlıştır. Çünkü “git” dediğimizde, fiili emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlemiş oluruz. Mastar durumundaki “git–” fiilini, “git” diye okursak, “Sen git.” Anlamı ortaya çıkar ki, kastedilen bu değildir.
Git– : mastar durumunda
gitmek: mastar durumunda
git : emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlenmiş (“Sen git.” Anlamında)
2. İstek Kipi (–a, –e)
Yapılmasını istediğimiz fiilleri bu kiple karşılarız.
Fiillere “-a, -e” eki getirilerek yapılır.
Okul çıkışında Teknosa’ya gidelim.
Şoför Bey, müsait yerde ineyim.
“gül-“ fiilini istek kipiyle çekimleyelim:
güleyim gülelim
gülesin gülesiniz
güle güleler
İstek kipi eki “–a, -e”, ünlüyle biten fiillere geldiğinde araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer.
Taşı–a–lım → taşı–y–a–lım
3. Gereklilik Kipi (–malı, –meli)
Fiilin yapılması gerektiğini belirtmek için bu kip kullanılır.
Fiillere “-malı, –meli” eki getirilerek yapılır.
Taksitleri zamanında yatırmalısın.
Gençlere daha hoşgörülü davranmalıyız.
“çalış-“ fiilini gereklilik kipiyle çekimleyelim:
çalışmalıyım çalışmalıyız
çalışmalısın çalışmalısınız
çalışmalı çalışmalılar
4. Şart Kipi (–sa, –se)
Fiilin gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğunu belirtmek için bu kip kullanılır.
Fiillere “-sa, –se” eki getirilerek yapılır.
“düşün-“ fiilini şart kipiyle çekimleyelim:
düşünsem düşünsek
düşünsen düşünseniz
düşünse düşünseler
Şart kipi eki “–sa, –se”, birleşik cümlelerde ikinci yargının gerçekleşmesini bir koşula bağlar.
Azıcık uyusam başımın ağrısı geçer.
Şart kipi eki “–sa, –se”, kimi zaman istek, dilek, rica anlamlarında da kullanılabilir.
Televizyonun sesini azıcık kıssan.
Yarınki geziye siz de gelseniz.
Bu akşam biraz erken uyusak.
FİİLLERİN BİRLEŞİK ZAMANLI (KİPLİ) ÇEKİMİ
Fiillerin basit zamanlı çekimlerine “idi, imiş, ise” getirilerek yapılır.
Basit zamanlı fiil: İçinde bir tane kip eki bulunan fiillere denir.
Birleşik zamanlı fiil: İçinde iki tane kip eki bulunan fiillere denir.
1. Hikâye Birleşik Zaman (idi)
Basit zamanlı fiillere “idi” getirilerek yapılır.
Yürüyorum : şimdiki zaman
yürüyordum (yürüyor idim) : şimdiki zamanın hikâyesi
Az kalsın önümüzdeki kamyona çarpacaktık.
Çocukken denizden korkardım.
2. Rivayet Birleşik Zaman (imiş)
Basit zamanlı fiillere “imiş” getirilerek yapılır.
Satacak : gelecek zaman
satacakmış (satacak imiş) : gelecek zamanın rivayeti
Niçin gelmediğini söyleyecekmiş.
Dün bu saatlerde maç izliyormuş.
3. Şart Birleşik Zaman (ise)
Basit zamanlı fiillere “ise” getirilerek yapılır.
Gelirim : geniş zaman
gelirsem (gelir isem) : geniş zamanın şartı
Burada sıkıldıysan, başka bir yere gidebiliriz.
Kemal’i görürsen, selamımı söyle.
1. Addan Ad Yapan Ekler
2. Addan Fiil Yapan Ekler
3. Fiilden Fiil Yapan Ekler
4. Fiilden Ad Yapan Ekler
a) Ad Çekim Ekleri
1. İyelik Ekleri
2. Durum Ekleri
3. Çokluk Eki (-lar, -ler)
saolun arkadaşlar bu yarınki sınavdan eminimki 100 alıcam bura çok işe yaradı kpya çekemem çünkü hoca disiplin kurulu başkanı 😀 o yüzden çok sinirli zaten buün disipline gitim.türkçe dersinde din ödevini yaptımdan
saolun arkadaşlar bu yarınki sınavdan eminimki 100 alıcam bura çok işe yaradı kpya çekemem çünkü hoca disiplin kurulu başkanı 😀 o yüzden çok sinirli zaten buün disipline gitim.türkçe dersinde din ödevini yaptımdan
çok nbeğendim sınwdan 100 aldım
teşekür ederim her *** var
ne güzel çok teşekür ederim çok yardımcı oldunuz
sağolun beğendim sitenizi
wala cok işime yaradı sağolun alah razı olsun sizin sayenizde ödewimi eksiksiz yaptım yani tşk edrm.Güzel siteymiş artık bütün bilgileri bu siteden öğreneceğim.Saolun Warolun o ye
wala bnm odevime baya yardımcı oldu gzl beğendim.Ayrıca arkadaslar sizin sınawlar ne zmn başladı ya.Lutfen uydurmayalım yani.Salk lar işte
çok güzel sınavda işime yarıcak sağol
çok güzel sınavda işime yarıcak sağol
süper bir site hoşuma giti
bizim türkceci ***** yine saçma bir ödev verdi ama bunlar işe yarar saolun
ALAH razı olsum sınavda çok işime yaradı ağbeyiciğim
Gercekten Cok Gzl Bi Bilgi Benim Odevime Katki Sagladi Sagolun Var olun 🙂
olm bu ne kadar yorum
çok güzel gerçekten sizlere çok teşekür ederim
çok güzel gerçekten sizlere çok teşekür ederim
gerçekten süper bi site, konuyu çok iyi anladım teşekür ederim. Ama konuyla ilgili sorular ve cevapları olsaydı daha iyi olurdu.
Harika olmuş tşkler.. Bir şey facesi olnlar Tatlı Cadı ‘yı beğenirsenin sewnirim resimde gerçekten sewven kalbe başka sevgi girmez yazıyor 🙂 Bu site
.facebok.com/pages/TatL%C4%B1-CaD%C4%B1/156595707708067
Selam arkadaşlarınızla iletişim kurabilmek için güler yüzlü olmalısınız cümlesi bildirme kipine çevirerek sölermisiniz .? .? .?
güzel
bilgiler
güzel
bilgiler
çok uzun :.)
YARIN SBS YE GİRİCEM HAZIRLIK OLSUN DİYE İNTERNETE GEZİNİYİM DEMİŞTİM HARİKA BİR SİTE BANA ÇOK YARDIMCI OLDU KONUYU SÜPER ANLADIM ÖRNEKLER HARİKA İNŞALAH YARIN SBSDEN 350-400 ARASI PUANLAR ALIRIM HEPİNİZE TEŞEKÜR EDİYORUM VE EMEĞE SAYGI DİYORUM .
Editörüm çom güsel ben öğretmenim yazılı sorularını burdan çıkarıyorum TŞK..
çok güzel yapmışsınız benim arkadaşım yusuf bu site sayesinde sbs den 490 aldı emeğe saygı
çok güzel inşalah işime yarar 😀 =D
çok güzel olmuş elerinize sağlık.
aferin çok çok güzel olmuş mesut.erden.46@hotmail.com
elerinize sağlık prety olmuş 😀
cok gzl olms konuları cok ıyı anlatmısınız tesekurler :=)
Saolun sıvavdan bunlar cıkıcak xd[
Elerinize SağLıK KaRDeŞiM xDé
çok güzel işime yaradı saolun
çokötü bir dizi
işimize yaradı tşk ederiz
tşk ederim güzel olmuş.
Çok faydalı bilgiler,bizim gibi öğrenciler için çok iyi oluyor.
Dönem ödevim için çok iyi oldu.Teşekürler.
ya ödevimi bulamadım bşk st acın
çok güzel bir site elinize sağlık
renkliolmasına gerek yok çok güzel
fena deil hiç olmasa işime yaradı
derse hazırlık için süper bi site herkesin bu siteden yararlanması bence çok iyi olucaktır teşekürler =)
çok faydalı lütfen herkes bu siteden yararlansın performans konumun çok güzel oldu herkese tavsiye ederim )=)=)
çok ayrıntılı anlatmışınız
begendim
bencede çok kötü olmuş ama çok renksiz insanın içini karartıor.
süper olmuş sizi tebrik ediorum bunu sayesinde 100 aldım
rica ederiz. yorumun için biz teşekür ederiz Eda.
çok teşekürler…
dersde anlamadım gogle ye yazınca burası çıktı şimdi anladım çok kolaydı bu siteye çok teşekür ederim…
teşekür ediyorum
yaw istedigim iki şey var digerleri yok nie nie ben araman zorun damıyım böcegim
GÜZEL OLMUŞ
bence çok harika olmuş elerinize sağlık çok beğendim beğenmeyenlerde girmesin…!
çok çok tşk edrm saoln çok yardmcı oldu.
tekr saolun saolun
güzelmiş ya işime yaradı sınav vardı i oldu 😀 😀
qüsel olmuş @m@ yinede b iraz dya renkli olabilir. insanın ruhu açılır dmi arkadaşlar 🙂 ama yinde bilgiler qüsel
elerinİZe sağlık ama işime hiç yaramadı……
hiç güzel bi site deil aradığım yok..
aradığım şeyi bitürlü bulamadım yarına yetişmeli bikerem ya
şu emir kip eki biraz daha renkli ve büyük olsaydı insanı n oyuyası gelirdi ama malesef ne renkli nede büyük ama beğendim bilgileriniz çok güzel
güsel olmuj
pardon yha size deil gerçekten gzl olmuş kafam karıştı yanlış yazdım kusura bakmayın gzl gerçekten inşlh gzl bi not alırım sayenizde…:)
begendeim gzl olmuş saolun..
ben beğendim
pardon pis çocuk sana deildi o yanlış yazdım anladın mı ***********…..
beğendim ben saolun..
yalancı doğru bunlar sn yalan sölüyon ben dersi dinledim ve aynı şeyleri anlatıyolar az dersi dinleseydin görürdün ***** şey ***** maymun ha bu sitenin yöneticisi ben deilim ben bir 7 sınıf öğrncisiym ..
işime baya yaradı 5 almayı düşünüyorum
ELERİNİZE SAĞLIK ÇOK GÜSEL OLMUŞ İŞİME ÇOK YARADI SAĞALUN
daha geliştirilmeli
hocanın sinirlenmesi üzerine ceza verince bu siteyi görmem çok iyi oldu.. hocanın yaz dedği her şey var … böle bir site olması çok iyi teşekürler.!
gerçekten bn bu konuyu süper anladım!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1
ay cok guzel anlatıyorsunuz
ay vala saolun çok işime yaradı harika bir siteymiş burası hep burdan ödev yaparım inanın 5 alcam
ya çok teşekür hoca anlatırken ben yoktumda
ya çok saolun nekadar iyisiniz ayrıntılı bilgi için teşekürler
süper
harika beyendim
çok güzel
süper yhaA
bnce çok güzel olmulş we çok emek harcanmış çok güzel
ALMAK İSTEYEN ALIO
sen öğle düşüon bunce emek edilmiş
bende burçine katılıyorum onca emek edilmiş çok biliyosan sen yapsaydın. anca kötü kötü yorum yap:(
aman kip ekleri çok zor nasıl olacak bilmem artık
benim işime yaramadı ama yinede çok teşekür ederin hazırlayan kişi için. Uğraştığın için teşekür ederim
daha doğrusu EDERİZ…
GZEL DİENLER BŞEY ÖRENMEK İSTEMYLAR GABA 😉
:angry: ya bu ne be hç bligi almdm çk genş zmn flan :s hç blgi yk
👿 👿
naberler :sily: 👿
:whistle: :X :huh: :kis: :kis: :confused: ❓ ❗ 💡 :arow: :side: :unsure: :whistle: 😉 😀 B) 😆 :kis: :pinch: :confused: :angry: :0 :confused: :confused: :cher: B) 🙂 :cher: :cher: :cher: :cher: 👿 👿 👿 👿 :X :X :X :X :X :huh: :huh: :huh: :huh: :huh: :huh: :s :s :s :s :pinch: :pinch: :pinch: 😯
teşekürler 😀
ben sana sahsen katılmıyorum bence arkadasımız gayet guyel hazırlamıs kötü olsa bile gene tesekür etsen bence daha güzel olur arkadasımız hazırlamak için ugrasırken ona igrenç demek cok yanlıs :angry: gercekten güzel olmus saol 🙂 😛 :cher:
iyrenç iyrenç şeyler buluyonuz yanlış yunlış midem bulandı hep güzel yorumlArı yayınlıyonuz güzeleri değil ama . birde kendiniz msn adresleri açıp siteye kaydediyonuz sonradan yorum yapisiz çakalar !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
süpersiziniz yani :cher:
saolun gerçekten güzel olmuş 🙂
gerçekten süper bi yer bunun sayesinde türkçeme 5 düştü size ne kadar tşk etsem azdır.
nerde bu geniş zaman şimdiki zman kipleri :angry: