1. NOKTA (.)

* Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.
Hava sıcaklığı yurt genelinde düştü.
Yarınki yazılıya yeteri kadar çalışamadım.
Tolstoy’un Anna Karenina romanını yıllar önce okumuştum.
Bilgisayarın başında çok fazla vakit geçiriyorsun.

* Kısaltmaların sonuna konur.
Yard. Doç.  (Yardımcı Doçent)
Prof. Dr.  (Profesör Doktor)
vb.  (ve benzerleri)
tel.  (telefon)
İng.  (İngilizce)
çev.  (çeviren)
Cad. (Cadde, Caddesi)
Sok.  (Sokak, Sokağı)
Mah.  (Mahalle, Mahallesi)

Sponsor Bağlantılar

NOT: Büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.
PTT  (P.T.T.  yanlış)
TEK  (T.E.K.  yanlış)
ÖSS  (Ö.S.S.  yanlış)
TÜYAP  (T.Ü.Y.A.P.  yanlış)

* Sıra gösteren sayılardan sonra “-ıncı” ekinin yerine kullanılır.
7. kat  (yedinci kat)
15. yüzyıl  (on beşinci yüzyıl)

* Tarihlerin yazımında “gün, ay ve yıl”ı gösteren sayıların arasına konur.
29.10.1923

* Saat ve dakika gösteren sayıların arasına konur.
Karneler cuma günü 9.30’da dağıtılacak.
Uçağımız 11.25’te havaalanına indi.

* Sayılarda basamakları ayırmak için kullanılır.
5.000      1.750.000     

* Matematikte çarpı (x) işaretinin yerine kullanılır.
5 . 5 = 25     (5 x 5 = 25)

2. VİRGÜL (,)

* Birbiri ardınca sıralanan eş görevli sözcük ya da sözcük gruplarının arasına konur.
Bu sınıfta zeki, çalışkan, terbiyeli ve istekli öğrenciler var.
Aslı’nın arkadaşı uzun boylu, sarı saçlı, mavi gözlü biriydi.

* Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır.
Camın buğusunu sildi, dışarıyı seyre daldı.
Boşuna beklemeyin, patron gelmeyecek.

* Tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerinin sonuna konur.
Ne halin varsa gör, dedi.

* Hitaplardan sonra konur.
Sayın Vali,
Değerli Öğretmenlerim,
Canım Anneciğim,
Sevgili Kardeşim,
Arkadaşlar, haftaya salı günü konserime davetlisiniz.
Çocuklar, niçin kavga ediyorsunuz?

* Anlam karışıklığına meydan vermemek için adlaşmış sıfat ve zamirlerden sonra konur.
Müdür, odasında seni bekliyor.
Küçük, ağacın arkasına gizlendi.
Yaşlı, kadına yolu tarif etti.
Bu, filmi daha önce izlememiş.

* Arasöz ve aracümlelerin başına ve sonuna konur.
Sınıfımızın en hareketli öğrencisi, Kurye Selo, aldığı notla hepimizi şaşırttı.
Merdivenlerden çıkarken, yaşlılıktan olsa gerek, nefes nefese kalıyorum.
Kıyamet kopsa, bundan adım gibi eminim, babam başka şehirde okumama izin vermez.

* Yüklemden uzak kalmış özneyi belirtmek, vurgulamak amacıyla özneden sonra konur.
Salih Usta, iki ay boyunca durup dinlenmeden çalışarak binanın dış cephelerini boyadı.
İnsan, gülümseme ile gözyaşı arasında gidip gelen bir sarkaçtır.

* Cümle başında kullanılan “evet, hayır, yok, peki, tamam, olsun…” gibi sözcüklerden sonra konur.
Evet, teklifini memnuniyetle kabul ediyorum.
Hayır, bu konuda sana katılmıyorum.
Olsun, ucunda ölüm yok ya!
Peki, mademki bu kadar istiyorsun, senin dediğin olsun.
Yok, ben öyle demek istemedim!

* Anlama güç katmak amacıyla tekrarlanan sözlerin arasına konur.
Kapıyı çaldı, çaldı, çaldı; ancak açan olmadı.

Akşam, yine akşam, yine akşam
Göllerde bu dem bir kamış olsam!
                                      Ahmet Haşim

NOT: “ve, ile, veya, yahut, ya da” bağlaçlarından önce veya sonra virgül konmaz.
Yatmadan önce mutlaka öykü veya şiir okurum.
                                    öykü, veya şiir (yanlış)
                                    öykü veya, şiir (yanlış)

Gençler daha çok spor ve magazin programlarından hoşlanıyorlar.
                           spor, ve magazin  (yanlış)
                           spor ve, magazin  (yanlış)

NOT: İkilemeleri oluşturan sözcüklerin arasına virgül konmaz.
Bahçedeki ağacın eğri büğrü dalları vardı.
                           eğri, büğrü (yanlış)

Çocuklarının okul masrafını karşılayabilmek için gece gündüz çalışıyordu.
                                                                     gece, gündüz (yanlış)

3. İKİ NOKTA (:)

* Kendisinden sonra örnekler sıralanacak söz veya cümlelerin sonuna konur.

NOT: İki noktadan sonra gelen kısım; cümle biçimindeyse büyük harfle başlar, sözcük biçimindeyse küçük harfle başlar.

Attilâ İlhan’ın şiir kitaplarından bazıları şunlardır: Ben Sana Mecburum, Elde Var Hüzün, Kimi Sevsem Sensin…
Şu sıralar severek yediğim meyveler: portakal, mandalina ve armut.

* Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlelerin sonuna konur.
Şunu hiçbir zaman unutmamalısın: İnsan, sevdiği işi yaparsa, daha başarılı olur.
Bana hiç unutamayacağım bir şey öğretti: Bütün teoriler, yaşamın pratiğine yenik düşer.
/>* Başkasından aktarılan cümlelerden önce konur.
Aristo ne güzel demiş: “Akıllı insan, düşündüğü her şeyi söylemez; fakat her söylediğini düşünür.”
Diyojen, İskender’e: “Gölge etme, başka ihsan istemem.” demiş.
Önündeki arabaya selektör yapıp: “Uyuma amca, yeşil yandı.” diye bağırdı.
Babam bizi her sabah: “Günaydın meleklerim.” diyerek uyandırırdı.

* Hikâye ve romanlarda konuşma çizgisinden önce konur.
Komiser biraz düşündükten sonra delikanlıya:
― Hele sen şu işi bir ağız tadıyla anlat bakayım, dedi.

* Matematikte bölme işaretinin yerine kullanılır.
75 : 3 = 25         50 : 5 = 10

4. NOKTALI VİRGÜL (;)

* İçinde virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır.
Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak istiyorum.
At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur.
Sabaha kadar bekledim; kimse gelmedi.
Sessizce kapıyı açtık; içeride kimsecikler yoktu.

NOT: Noktalı virgülden sonra gelen sözcükler, küçük harfle başlar.

* Kendisinden önceki cümleyle ilgi kuran “ancak, yalnız, ama, fakat, lâkin, çünkü” gibi bağlaçlardan önce kullanılır.

NOT: Bu bağlaçlardan önce noktalı virgül yerine virgül de konabilir.
Geziye katılmayı çok istiyorum; fakat param yok.
                                istiyorum, fakat

Gerçekler belki incelir; ama asla kopmaz.
                       incelir, ama
                                 
* Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya grupları ayırmak için kullanılır.
Manavdan elma, armut, şeftali; soğan, domates, patlıcan alacaksın.
Karpuz, kavun yaz; ayva, nar kış meyvesidir.
Erkek çocuklarına Mesut, Korkut; kız çocuklarına İdil, Sevil adlarını koymuşlar.

* Anlam karışıklığını önlemek amacıyla özneyi ayırmak için kullanılır.
Masal; roman, hikâye ve tiyatrodan farklıdır.
Gizem; Aykut, Özlem ve Şeyma’dan daha yüksek puan almış.

5. ÜÇ NOKTA (…)

* Bitmemiş cümlelerin sonuna konur.
Okul yıllarını düşünüyorum da…
Onu bir kerecik görebilsem…

* Birtakım örnekler sıralandıktan sonra “vb” (ve benzerleri) anlamında kullanılır.
Her tarafta ağaçlar, rengarenk çiçekler, cıvıl cıvıl öten kuşlar…
Neredeyse bütün dersleri zayıftı: Fizik, Kimya, Tarih…
Binanın tepesinden neler görünmüyordu ki: caddeler, sokaklar, evler…

* Söylenmek istenmeyen (kaba, küfürlü, argo) sözcüklerin yerine kullanılır.
Senin gibi … adamlara pabuç bırakmam ben!
Kılavuzu karga olanın burnu …tan çıkmaz.

6. SORU İŞARETİ (?)

* Soru anlamı taşıyan cümle ya da sözcüklerin sonuna konur.
Hindistan’daki terör saldırılarında kaç kişi ölmüş?
Yeni dairenize ne zaman taşınacaksınız?
Edebiyat yazılısından zayıf not aldığını annene söyledin mi?

NOT: Cevap gerektirmeyen sözde soru cümlelerinin sonuna da konur.
Bundan güzel hediye mi olur?
Bana yaptıklarını nasıl unutabilirim?
Bu yağmurda dışarı mı çıkılır?
Böyle bir adama nasıl güvenirsin?
Bunca yükün altından nasıl kalkacaksın?
Bu kadar düşük maaşla kim çalışır?

NOT: Soru anlamı yan cümlecikte olan birleşik cümlelerde soru işareti kullanılmaz. İçinde soru sözcüğü olsa bile, bir cümle soru anlamı taşımıyorsa sonuna soru işareti konmaz.
Parayı kimden aldığını bana söylemedi.
Kaçıncı katta oturduğumuzu sordu.
Teskeresine kaç gün kaldığını bilmiyor.
Düğünümüze niçin gelmediğini anlayamadım.
Yazılıdan kaç aldığını bana söylemedi.
Hangi bölümü seçeceğime henüz karar veremedim.

NOT: Birden fazla soru ifadesi taşıyan sıralı cümlelerde, soru işareti en sona konur.
Bu söylediklerini kim, ne zaman, nasıl yapacak?

* Bilinmeyen, kesin olmayan veya kuşku duyulan bilgilerin yanında parantez içinde soru işareti kullanılır.
Yapılan araştırmalara göre Karacaoğlan 17. yüzyılda (?) yaşamıştır.
Yeni arabasıyla Ankara’dan Adana’ya üç saatte (?) gelmiş.

7. ÜNLEM (!)

* Korku, heyecan, şaşırma, sevinme, üzülme, yakınma gibi duyguları ifade eden ünlemlerin veya cümlelerin sonuna konur.
Hay aksi, otobüsü kaçırdım!
Aman be, sıktın artık!
Of Allah’ım, nedir bu başımıza gelenler!

NOT: Ünlem işareti, cümlelerin sonlarına konduğu gibi, ünlemlerin sonuna da konabilir. Her iki şekil de yazım yönünden doğrudur.
Eyvah, sular kesildi!  (doğru)
Eyvah! Sular kesildi!  (doğru)

* Seslenme, uyarma, kızma, azarlama sözlerinden sonra konur.
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın
Bu toprak bir devrin battığı yerdir.
Sakın bir daha karşıma çıkma!
Bugünden sonra gözüm üzerinde!

* Alay, küçümseme, inanmama anlamı taşıyan sözcük ya da cümlelerden sonra parantez içinde verilir.
Bu kadar parayı çalışarak (!) kazanmış.
Senin gibi akıllılar (!) asla yanılmaz.
Ne kadar kibar (!) biri olduğunu göreceksin.
Yanıma gelmeyi çok istemiş (!) fakat vakit bulamamış (!)

* Nutuklarda (söylevlerde) hitap sözlerinden sonra konur.
Ey Türk Gençliği!
Sayın Milletvekilleri!

8. TIRNAK İŞARETİ (“ ”)

* Aktarılan söz ya da cümleler tırnak içinde
gösterilir.
Babam kızgın bir sesle: “Bu hareketi üç yaşındaki çocuk dahi yapmaz!” dedi.
Sokrates hapse götürülürken karısı: “Seni haksız yere götürüyorlar.” diye ağlayıp söylenince, karısına: “Haklı yere götürseler daha mı iyiydi?” demiş.
“Kendi düşen ağlamaz.” diye boşuna söylememiş atalarımız.

NOT: Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır.
“Kirayı ne zaman ödeyeceksiniz?” diye sürekli başımızın etini yiyor.
“Yaşamınızda kitaba küçük de olsa bir yer açın.” derdi.
“Yaklaşmayın!” diye bağırıyor, sağa sola ateş ediyordu.

* Cümle içinde özel olarak belirtilmek, vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içinde gösterilir.
Sabahattin Ali’nin “Değirmen” adlı hikâyesine bayıldım.
Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi”sine tüm sınıf hayran kaldı.
Günümüz insanı “hoşgörü”den iyice uzaklaşmış.
Cahit Sıtkı, şiirlerinde “ölüm” temasına geniş yer verir.

9. TEK TIRNAK İŞARETİ (‘ ’)

Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnak içine alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır.

“Önümüzdeki hafta Reşat Nuri’nin ‘Dudaktan Kalbe’ romanını işleyeceğiz.”

10. PARANTEZ (AYRAÇ) ( )

* Cümle içindeki açıklamalar, arasözler parantez içinde verilebilir.
Kapıda duran (mağazanın müdürü) herkese emirler yağdırıyor.
Yanındaki kız (sanırım kardeşiydi) çok güzeldi.

NOT: Cümle içindeki açıklama ve arasözler, virgül veya kısa çizgiyle de verilebilir.
Yanındaki kız, sanırım kardeşiydi, çok güzeldi.
Yanındaki kız –sanırım kardeşiydi– çok güzeldi.

NOT: Hakkında açıklama yapılan söze ait ek, parantezden sonra yazılır.
Orhan Veli (1914-1950)’nin şiirlerinde sade bir güzellik var.

* Tiyatro eserlerinde kişilerle veya dekorla ilgili yapılan açıklamalar parantez içinde verilir.
Çocuk: (Etrafına bakınır.) Ben göremiyorum.
Adam: (Bıyık altından gülümser.) Tabi göremezsin.
Çocuk: (Şaşkın) Neden?
Adam: (Biraz düşünür.) Bakmayı bilmiyorsun da ondan.

* Bir sözcüğün eş anlamlısı parantez içinde verilebilir.
Eleştirmen, bir eseri yargılarken objektif (nesnel) olmalıdır.
Senin kadar fedakâr (özverili) bir anne görmedim.
Edebiyat yazılısında teşhis (kişileştirme) sanatını hatırlayamadım.

* Yabancı sözcüklerin okunuşları parantez içinde verilebilir.
Shakespeare (Şekspir), İngiliz edebiyatının en ünlü tiyatro yazarıdır.
Bacon (Beykın), denemeleriyle tanınmış bir yazardır.

11. KÖŞELİ PARANTEZ [ ]

Parantez içinde bulunan anlatımda, ayrıca parantez içine alınması gereken açıklamalar köşeli parantez içinde verilir.

Kurtuluş Savaşı, gücünü kongrelerden (Erzurum Kongresi [23 Temmuz 1919], Sivas Kongresi [4 Eylül 199]) almıştır.

12. DÜZELTME İŞARETİ (^)

* Düzeltme işareti, okunuş süresini uzatmak ya da inceltmek amacıyla kullanılır.
kâğıt, rüzgâr, kâtip, dükkân, hilekâr, ahlâk, kâfir…

* Anlam karışıklığını önlemek için, yazılışları aynı, okunuş ve anlamları farklı olan sözcükleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
yar – yâr
kar – kâr
hala – hâlâ
adet – âdet

13.  KESME İŞARETİ  (’)

* Özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
Adana’dan İstanbul’a uçakla bir saatte gitmişler.
Memduh Şevket’in Otlakçı’sını okumaya başladım.
Necati Cumalı’nın Zeliş romanını Ezgi’den istedim.
Necati Bey’in kızı, Çukurova Üniversitesi’nde okuyormuş.

* Büyük harflerle yapılan kısaltmalardan sonra getirilen ekler, kesme işaretiyle ayrılır.

NOT: Getirilen ek kısaltmadaki son harfin okunuşuna uyar.
TRT’ye, THY’nin, ÖSS’de

NOT: Eğer kısaltma bir sözcük gibi okunuyorsa, getirilen ek bu okunuşa uyar.
BOTAŞ’ın, TEK’in, YÖK’ün

* Sayılardan sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
Mayıs’ın 17’sinde nişanımız var.
Karşımızdaki binanın 7’nci katında yangın çıktı.
Sabahın 5’inde ne diye kalktın?
Öğleden sonra 3.45’te buluşacağız.

* Orijinal biçimiyle yazılan yabancı özel adlara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılır.,
NOT: Getirilen ek yabancı sözcüğün okunuşuna uygun olarak yazılır.

Shakespeare’in  (Şekspir)
Voltaire’in  (Volter)
Moliere’e  (Molyer)

* Özel adlara getirilen yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.
Adanalı, Ankaralı, Cansugil, Özgeler

NOT: Özel adlardan türetilmiş sözcüklere getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.
Konyalılar    (Konyalı’lar  yanlış)
Türkçenin    (Türkçe’nin  yanlış)

* Şiirlerde ölçüye uydurmak veya konuşma sırasında ünlünün düştüğünü göstermek için kesme işareti kullanılır.
Karacaoğlan → Karac’oğlan
Ne olur → N’olur
Ne ettin? → N’ettin?
Güzelliğin on par’etmez
/>* Anlam belirsizliğini gidermek için kullanılır.
Bu mevsimde dağlarda kar’ı göremezsin.

* Özel adlara getirilen “-lar, -ler” eki “aile” anlamında kullanıldığında kesme işaretiyle ayrılmaz; “benzeri” anlamında kullanıldığında kesme işaretiyle ayrılır.
Bu akşam Burculara gideceğiz.
                (Burcugil – aile anlamında)
Bu sınıftan daha nice Yahya Kemal’ler yetişecektir.
                                     (benzeri anlamında)

14. KISA ÇİZGİ (-)

* Satır sonuna sığmayan sözcükleri bölmek için kullanılır.
Kendisine hediye alan arka–
daşlarına teşekkür etti.
Yıllardır görmediği oğlunu kar–
şısında görünce bayıldı.

NOT: Satır sonuna gelen özel adlar bölünürken sadece kesme işareti (’) kullanılır, ayrıca kısa çizgi (-) kullanılmaz.
Bu baklavalar Antep’         Bu baklavalar Antep’–
ten geldi.                         ten geldi.  (yanlış)

* Cümle içindeki ara sözlerin başına ve sonuna konur.
Ön sırada oturan Merve –yazılıdan 100 alan– düzenli olarak kitap okuyor.
İstanbul’a –tarih kokan bu şehre– doyum olmaz.
Bu kez –pek istemesem de– senin dediğin gibi olsun.

* Dilbilgisinde kök ve ekleri ayırmak için kullanılır.
gör – gü – süz – ler          yol – cu – luk – tan

* Mastar durumundaki fiillerin sonuna konur.
NOT: Fiillere konan kısa çizgi “mak, mek” diye okunur.
koş–  (okunuşu: koşmak)
yürü–  (okunuşu: yürümek)

* Dilbilgisinde eklerin başına konur.
–acak / –ecek       –lar / –ler

* Dilimize Arapça ve Farsçadan geçen bazı tamlamalarda kullanılır.
Ab–ı hayat, Servet–i Fünun, Aşk–ı Memnu

* Kelimeler arasında “-den…-a, ve, ile, ila, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır.
Türkçe–Fransızca Sözlük
Adana–Mersin arası
Ankara–İstanbul uçak seferleri
Türk–Yunan ilişkileri
Ural–Altay dil grubu
10.30–11.30
Beşiktaş–Fenerbahçe karşılaşması
1914–1918 Birinci Dünya Savaşı
2008–2009 öğretim yılı

* Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır.
15 – 10 = 5       240 – 100 = 140

15. UZUN ÇİZGİ (―)

Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişi değiştikçe, sözlerin başında kullanılır.
Uzun çizgiye “konuşma çizgisi” de denir.
― Hayrola Nuri Efendi, nereye?
― Valla bilmem, işte böyle gidiyorum.

16. EĞİK ÇİZGİ (/)

* Şiirlerden yapılan alıntılarda, dizelerin yan yana yazılması gereken durumlarda, dizeleri belirtmek için kullanılır.
Ben senin en çok ellerini sevdim / Bir pınar serinliğinde, küçücük ve ak pak / Nice güzellikler gördüm yeryüzünde / En güzeli bir sabah ellerinle uyanmak

                                                            Ümit Yaşar Oğuzcan

* Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası, semt ile şehir arasına konur.
No: 14 / 8
Seyhan / ADANA

* Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.
25 / 5 = 5       20 / 2 = 10