Ad soylu sözcüklere gelerek varlığın kime ya da neye ait olduğunu belirten eklerdir.
“iye” sözcüğünün anlamı “aitlik, sahiplik”tir. “iye”, “ait” ve “sahip” sözcükleri eş anlamlıdır.

Sponsor Bağlantılar

Şu üç cümle aynı anlamı ifade eder:

Bu çantanın iyesi kim?
Bu çantanın sahibi kim?
Bu çanta kime ait?

NOT: “iyelik” sözcüğünün anlamı, günlük yaşamda kullanmadığımız için çabuk unutulur. İyelik eklerini öğrenmek için ya da akılda tutabilmek için öncelikle bu sözcüğün anlamını iyice öğrenmeliyiz. Şunu anlatmaya çalışıyorum: “iyelik” sözcüğünü gördüğümüzde, zihnimizde hemen “aitlik” ve “sahiplik” sözcükleri canlanmalıdır.

İyelik   =   aitlik   =   sahiplik

Türkçede üçü tekil ve üçü çoğul olmak üzere toplam altı tane kişi zamiri vardır: ben, sen, o (tekil); biz, siz, onlar (çoğul). Adlara getirilen iyelik ekleri, bu altı kişi zamirinden herhangi birine ait olma anlamı kazandırır.

“kolye”

kolye – m   (benim kolyem, kolye bana ait)
          1. tekil iyelik eki

kolye – n   (senin kolyen, kolye sana ait)
          2. tekil iyelik eki

kolye – s – i   (onun kolyesi, kolye ona ait)
               3. tekil iyelik eki

kolye – miz   (bizim kolyemiz, kolye bize ait)
          1. çoğul iyelik eki

kolye – niz   (sizin kolyeniz, kolye size ait)
          2. çoğul iyelik eki

kolye – leri   (onların kolyeleri, kolye onlara ait)
          3. çoğul iyelik eki

NOT: İyelik eki varlığın neye ait olduğu anlamını da verir. Varlığın sahibi, insan dışında başka bir varlık da olabilir.

saat–in    kordon–u      
                          3. tekil kişi iyelik eki
(kordon, saate ait)

kuş–un    gaga–s–ı           
                          3. tekil kişi iyelik eki
(gaga, kuşa ait)

NOT: İyelik ekleri ile kişi ekleri birbirine karıştırılmamalıdır. İyelik ekleri adlara gelir, kişi ekleri fiillere gelir. İyelik ekleri varlığın kime ya da neye ait olduğunu belirtir. Kişi ekleri hareketin kim tarafından yapıldığını belirtir. Hareketlerin bir sahibi olamaz, hareketler birilerine ait olamaz, ancak varlıkların bir sahibi olur, varlıklar birilerine ait olabilir.

kolyem   (kolye – m )
                ad       1. tekil kişi iyelik eki

Kolyenin sahibi kim? − Kolyenin sahibi benim.
Kolye kime ait? − Kolye bana ait.

ütüledim  (ütüle – di – m )
                  fiil           1. tekil kişi eki

Ütüleme hareketini yapan kim? − Ütüleme işini yapan benim.

NOT: 2. tekil ve çoğul kişi iyelik eklerinden sonra durum ekleri geldiğinde, varlık hem 2. hem de 3. kişiye aitmiş gibi bir anlam ortaya çıkar.

Şiirini çok beğendim.
(Senin şiirini …)
(Onun şiirini …)

Evine hırsız girmiş.
(Senin evine …)
(Onun evine …)

Kardeşini işten çıkardılar.
(Senin kardeşini …)
(Onun kardeşini …)

Oyuncaklarını dolabın üst gözüne sakladım.
(Senin oyuncaklarını …)
(Onun oyuncaklarını …)

NOT: Belirtme durum eki “–i” (–ı, –i, –u, –ü) ile üçüncü tekil kişi iyelik eki “–i” (–ı, –i, –u, –ü) birbirine karıştırılmamalıdır.
3. tekil iyelik eki alan sözcüğün önüne “onun” sözcüğünü getirebiliriz, fakat belirtme durum ekini alan sözcüğün önüne “onun” sözcüğünü getiremeyiz.

Sobayı erkenden yaktım.  
(Onun sobayı, olmuyor. Öyleyse belirtme durum eki.)

Kıyafeti çok güzeldi.  
(Onun kıyafeti, oluyor. Öyleyse 3. tekil kişi iyelik eki.)

NOT: 3. tekil kişi iyelik eki ünlüyle biten sözcüklere geldiğinde kaynaştırma ünsüzü olarak “s” kullanılır.

oda – s – ı           karne – s – i

“su” ve “ne” sözcükleri istisnadır.

çeşme   su – y – u
arabanın  ne – y – i

NOT: Kimi zaman ad soylu sözcüklerde hem iyelik eki hem de durum eki bulunabilir. Böylesi durumda iyelik eki önce, durum eki sonra gelir.

bahçe – miz – de    (-miz: 1.çoğul iyelik eki, -de: bulunma durumu eki)

Sözcükte Yapı

Ekler

I.  Yapım Ekleri

1. Addan Ad Yapan Ekler
2. Addan Fiil Yapan Ekler
3. Fiilden Fiil Yapan Ekler
4. Fiilden Ad Yapan Ekler

a) Ad Çekim Ekleri
1. İyelik Ekleri
2. Durum Ekleri
3. Çokluk Eki (-lar, -ler)

b) Fiil Çekim Ekleri
1. Kip Ekleri
2. Kişi Ekleri