dövmek → dövüşmek, kaç → kaçışmak, öpmek → öpüşmek, ağlamak → ağlaşmak
şaka → şakalaşmak, dert → dertleşmek, söz → sözleşmek, pay → paylaşmak
“-leş” eki getirilerek türetilen ve “nitelikte eşitlik, bir durumdan başka bir duruma geçme, yeni bir görünüm kazanma” gibi anlamlar taşıyan fiillere de “işteş fiil” denir.
beyaz → beyazlaşmak, esmer → esmerleşmek, nasır → nasırlaşmak
İşteş fiiller üç çeşittir: karşılıklı yapma, birlikte yapma, nitelikte eşitlik.
a) Karşılıklı Yapma Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
Birden fazla özne tarafından aynı zamanda ve karşılıklı olarak yapılan fiillerdir.
Zeliş’le ben, dün okulda görüştük. (işteş)
Özne Yüklem
Bu cümlede yapılan iş “görüşmek”tir. Görme işi birden fazla özne tarafından (ben ve Zeliş) aynı zamanda ve karşılıklı olarak (ben Zeliş’i gördüm, Zeliş de beni gördü) yapılmıştır. Bu nedenle “görüşmek” fiili, öznesine göre karşılıklı yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise, “gör-” fiiline “-üş” ekinin getirilmiş olduğunu görürüz.
Özne Yüklem
Bu örnekte yapılan iş, hareket “kucaklaşmak”tır. Kucaklama işi birden fazla özne tarafından (genç polis ve annesi) aynı anda ve karşılıklı olarak (genç polis, annesini kucakladı; anne, çocuğunu kucakladı) yapılmıştır. Bu nedenle “kucaklaşmak” fiili, öznesine göre karşılıklı yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise, “kucakla-” fiiline “-ş” ekinin getirilmiş olduğunu görürüz.
Yaşlı başlı adamlar çocuk gibi yol ortasında saatlerce dövüştüler. (işteş)
Özne Yüklem
Bu örnekte yapılan iş, hareket “dövüşmek”tir. Dövme işi birden fazla özne tarafından (yaşlı adamlar) aynı zamanda ve karşılıklı olarak (biri diğerine tekme, tokat, yumruk atıyor; sonra diğeri tekme, tokat, yumruk atıyor) yapılmıştır. Bu nedenle “dövüşmek” fiili, öznesine göre karşılıklı yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise, “döv-” fiiline “-üş” ekinin getirilmiş olduğunu görürüz.
Eşimle ben hemen her konuda çok iyi anlaşırız. (işteş)
Özne Yüklem
Bu cümlede yapılan iş “anlaşmak”tır. Anlama işi birden fazla özne tarafından (eşim ve ben) aynı zamanda ve karşılıklı olarak (eşim beni anlar, bana karşı anlayış gösterir; ben de eşimi anlarım, eşime anlayış gösteririm) yapılır. Bu nedenle “anlaşmak” fiili, öznesine göre karşılıklı yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise, “anla-” fiiline “-ş” ekinin getirilmiş olduğunu görürüz.
Patronla işçiler sürekli şakalaşırlar. (işteş)
Özne Yüklem
Bu cümlede yapılan iş “şakalaşmak”tır. Şakalaşma işi birden fazla özne tarafından (patron ve işçileri) aynı zamanda ve karşılıklı olarak (patron, işçilerine şaka yapar; işçiler de patrona şaka yaparlar) yapılır. Bu nedenle “şakalaşmak” fiili, öznesine göre karşılıklı yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “şaka” adına “-laş” ekinin getirildiğini görürüz.
Doktor, hastasıyla bir süre dertleşti. (işteş)
Özne Yüklem
Bu cümlede yapılan iş “dertleşmek”tir. Dertleşme işi birden fazla özne tarafından (doktor ve hastası) aynı zamanda ve karşılıklı olarak (doktor, hastasına derdini söyler, içini döker; hasta doktoruna derdini anlatır, içini döker) yapılır. Bu nedenle “dertleşmek” fiili, öznesine göre karşılıklı yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “dert” adına “-leş” ekinin getirildiğini görürüz.
b) Birlikte Yapma Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
Birden fazla özne tarafından aynı zamanda ve birlikte yapılan fiillerdir.
Odamın penceresine konan kuşlar ötüşüyor. (işteş)
Özne Yüklem
Bu örnekte “ötme” işi, birden fazla özne tarafından (kuşlar) aynı anda ve birlikte yapılmaktadır. Bu nedenle “ötüşmek” fiili, öznesine göre birlikte yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “öt-” fiiline “-üş” ekinin getirildiğini görürüz.
Deprem anında herkes dışarı kaçıştı. (işteş)
Özne Yüklem
Bu cümlede “kaçma” işi, birden fazla özne tarafından aynı anda ve birlikte yapılmaktadır. Bu nedenle “kaçışmak” fiili, öznesine göre birlikte yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “kaç-” fiiline “-ış” ekinin getirildiğini görürüz.
Boğulan gencin yakınları ağlaşıyorlar. (işteş)
Özne Yüklem
Bu cümlede “ağlama” işi, birden fazla özne tarafından aynı anda ve birlikte yapılmaktadır. Bu nedenle “ağlaşmak” fiili, öznesine göre birlikte yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “ağla-” fiiline “-ş” ekinin getirildiğini görürüz.
Asansörde kalan çocuklar bağrıştılar. (işteş)
Özne Yüklem
Bu örnekte “bağırma” işi, birden fazla özne tarafından aynı anda ve birlikte yapılmaktadır. Bu nedenle “bağrışmak” fiili, öznesine göre birlikte yapma anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “bağır-” fiiline “-ış” ekinin getirildiğini görürüz.
c) Nitelikte Eşitlik Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
Adlara “-leş” eki getirilerek türetilen ve “nitelikte eşitlik, bir durumdan başka bir duruma geçme, yeni bir görünüm kazanma” gibi anlamlar taşıyan fiillerdir.
Son birkaç yılda saçım tamamen beyazlaştı. (işteş)
Özne Yüklem
Bu örnekte anlatılmak istenen; fiilin birden fazla özne tarafından yapılması değil, bir nitelikten, durumdan (siyah saç) başka bir niteliğe, duruma (beyaz saç) geçme anlamıdır. Cümledeki “beyazlaşmak” fiili, öznesine göre nitelikte eşitlik anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “beyaz” adına “-laş” ekinin getirildiğini görürüz.
Güneşte fazla kaldığın için
Özne Yüklem
Bu cümlede belirtilmek istenen; fiilin birden fazla özne tarafından yapılması değil, bir nitelikten, durumdan (beyaz bir ten) başka bir niteliğe (esmer bir ten) geçme anlamıdır. Cümledeki “esmerleşmek” fiili, öznesine göre nitelikte eşitlik anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “esmer” adına “-leş” ekinin getirildiğini görürüz.
Kürek ve kazma tutmaktan elleri nasırlaşmıştı. (işteş)
Özne Yüklem
Bu örnekte belirtilmek istenen; fiilin birden fazla özne tarafından yapılması değil, bir nitelikten, durumdan (nasırsız, yumuşacık bir el) başka bir niteliğe (nasırlı el) geçme anlamıdır. Cümledeki “nasırlaşmak” fiili, öznesine göre nitelikte eşitlik anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “nasır” adına “-laş” ekinin getirildiğini görürüz.
(Ben) Son günlerde biraz halsizleştim. (sesteş)
Gizli Özne Yüklem
Bu örnekte belirtilmek istenen; fiilin birden fazla özne tarafından yapılması değil, bir nitelikten, durumdan (canlı, güçlü bir insan) başka bir niteliğe (cansız, güçsüz bir insan) geçme anlamıdır. Cümledeki “halsizleşmek” fiili, öznesine göre nitelikte eşitlik anlamı taşıyan işteş çatılı bir fiildir. Fiile biçim ve görünüm olarak baktığımızda ise “halsiz” adına “-leş” ekinin getirildiğini görürüz.
NOT: Bazı fiillerdeki “ş” harfini, dilbilgisi kurallarına göre ayıramayız, daha doğru bir ifadeyle bir ek gibi düşünemeyiz. Buna rağmen bu tip fiillerde anlam yönünden güçlü bir işteşlik hissedilir.
güreşmek, savaşmak, barışmak, yarışmak, kavuşmak, konuşmak…
Turnuvadaki sporcular gayet centilmence yarıştılar.
Bu cümlede fiil “yarışmak”tır. Bu fiili ek-kök yönünden ayırmaya, parçalamaya çalışalım. “yarışmak” fiili, “yar” sözcüğüne “-ış” eki getirilerek ya da “yarı” sözcüğüne “-ş” eki getirilerek türetilmemiştir. Çünkü “yar” ve “yarı”nın “yarışmak” sözcüğüyle en ufak bir anlam ilgisi yoktur. “yarışmak” fiili, her ne kadar anlamca işteş görünse de “-iş” ekiyle türetilmediği için işteş değildir.
NOT: Bazı fiiller “-ş” ekiyle türetildiği halde işteşlik anlamı taşımaz. Bu tip fiiller biçim ve görünüm olarak işteş fiile benzer, fakat anlam yönünden işteş değildir.
Kardeşimin başparmağı kapıya sıkıştı.
Akşama kadar ayakkabı mağazalarını dolaştım.
a) Öznesine Göre Fiil Çatıları
1. Etken Fiiller
2. Edilgen Fiiller
3. Dönüşlü Fiiller
4. İşteş Fiiller
a) Karşılıklı Yapma Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
b) Birlikte Yapma Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
c) Nitelikte Eşitlik Anlamı Taşıyan İşteş Fiiller
b) Nesnesine Göre Fiil Çatıları
1. Geçişli Fiiller
2. Geçişsiz Fiiller
3. Oldurgan Fiiller
4. Ettirgen Fiiller
eyw 😀
güzeldi helal kısa ve öz anlamayan maldır
Bende ananın a m ı n ın sahibiyim tapusu ve anan bana ait
ananda benim çok işime yaradı
Dönüşlüdür
örnekler az
çok iyiydi testlerimde çok işime yaradı teşekür ederim 🙂
reçel gitikçe koyulaşıyor derken bu nitelikte eşitlik mi bu arada nitelikte eşitlik hiçbir yerde yazmıyor hocamız böyle bir şey yok dedi. gözlerim kamaştı derken bir durumdan bir duruma geçiş diyorlar anlamadım
saol çok işime yaradı tşkürler
saol çok işime yaradı tşkürler
Cok beyendim muthiş olmus
Olgunlaş-, nasırlaş- örneklerindeki gibi bir durumdan başka duruma geçişi ifade eden sözcükler işteş kabul edilmezler. Bu bilgiyi gözden geçiriniz.
LA HARİĞA OLMUŞ BAYILDIM VALAĞ
i site aslında ama az örnek var…
Aslan aferin ben bu sitenin sahibinin. SAHİBİYİM
Çok çok teşekür ederim
Başa4rılı ama yanlışlar da var.
gercekten çk gzl site supr olms
teşekürler çok işime yaradı
ya çok teşekürler
Sağolun işima yaradı
sağolun
ÇOK TEŞEKÜRLER
çok teşekürler çok işime yaradı
bu site ödevlerim konusunda çok iyi oldu 8.sınıf konuları üzerindeb duruyor genelikle….
bu siteyi çok beğendim çok sağolun
ADMİN çok güzel olmuş çok yardımcı oldub Teşekürler 😀
Kardeşimin başparmağı kapıya sıkıştı.
Cümlesinde çatının işteş olmadığı doğru. karşılıklı ya da beraber yapılan bir iş değil… Mantık olarak Etken Çatılı da diyemeyiz galiba: Gerçek özne yok. Kim tarafından sıkıştı? Sıkıştırıldı? cevap alamıyoruz. Edilgen desek “l,n” ekleriyle yapılırdı hani?
Dönüşlü çatı da olmuyor :S Gerçek özne yok…
O halde bu cümlenin Öznesine Göre Çatısı nedir? Beni aydınlatabilir misiniz?
iyiki böyle bir site açmışsınız çok tşkür edrim
çok teşekürler qerçekten süper 😉
Yarın sınav var çok isime yaradı.
Türkçe Hocamız Ödev Vermişti Çok İŞİme yaradı teşekürler:))
SÜPERSİNİZ :d
Çok güzel anlatılmış, yarın ki sınıavımda kesinlikle yardımcı olacak bilgiler. 🙂
ilaç gibi geldi valahi çok teşekür ederim
TÜRKÇE HOCAMIZ ÖDEV VERMİŞTİ ÇOK İŞME YARADI TEŞEKÜR EDRİM
elinize sağlık çok işime yaradı
teşekürler çok yardımcı oldu
hazırladığınız için teşekürler
çok teşekür ederim emeğinize saygı ya süper hrçkten yazılm vardı iyiki bu site var çok sağolun …
çok güzel işime yaradı
güzel ama daha kısası yok mu?
çok sağolun sözlüm vardı işime çok yaradı
ÇOK TŞKÜR EDERİM İŞİME YARADI